Τετάρτη 18 Νοεμβρίου 2020

Πώς να χακάρεις ένα μυαλό #24: Ακόμα περισσότερη θρησκεία (και λίγο επιστήμη)

 

Νιώθω την ανάγκη να γράψω ένα τελευταίο άρθρο σχετικά με την θρησκεία.
Ο λόγος είναι ότι τα δύο προηγούμενα άρθρα ίσως άφησαν κάποια ερωτηματικά, και αρκετό χώρο για παρανοήσεις. Βάλε λίγο και την ανάγκη του καθενός να διαβάζει ότι «θέλει» να διαβάσει (βλ. να επιβεβαιώνει την κοσμοθεωρία του), και ορίστε το λάδι σε μια ανούσια φωτιά που ποτέ δεν είχα σκοπό να θρέψω.

Μιλώ για τον άσβεστο πόλεμο μεταξύ άθεων και ένθεων, κάτι που έχω πιάσει και στο παρελθόν εκτός αυτή της σειράς άρθρων. Σε αυτόν τον πόλεμο, αρκετοί ίσως δουν στα προηγούμενα άρθρα, επιχειρήματα εναντίον της θρησκευτικής πίστης ή ενός πιο πνευματικού τρόπου ζωής. Σήμερα επανέρχομαι για να επαναφέρω την ισορροπία, και να δείξω το όποιο λάθος υπάρχει σε τέτοιου είδους ρηχά συμπεράσματα.

Γιατί παρόλο που η μνημιδιακή ψυχολογία (memetics) κάνει πάρα πολύ καλή δουλειά στο να δείξει πως εμφανίστηκαν οι θρησκείες και πως μεταδίδονται, δεν λέει πουθενά ότι αυτό είναι κατ’ ανάγκη κακό πράγμα! Αντιθέτως, όπως θα δείξω παρακάτω, τα μνημίδια μπορεί να είναι το εργαλείο που θα συμβιβάσει το χάσμα αιώνων μεταξύ θρησκείας και επιστήμης.

Το χάσμα αυτό είναι τόσο παλιό, όσο και η επιστήμη η ίδια, και ξεκινά με την δημιουργία της. Από πολύ νωρίς, οι επιστημονικές ανακαλύψεις κοντραρίστηκαν με τα θρησκευτικά κηρύγματα και διδαχές. Ίσως για αυτό, όλο και περισσότεροι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν το γιατί να πιστέψεις κάτι που είναι προφανώς αναληθές ή, εδώ που τα λέμε, γιατί να πιστέψεις οτιδήποτε για να κατανοήσεις πώς δουλεύει το σύμπαν. Έτσι οι περισσότεροι ευφυείς και μορφωμένοι άνθρωποι «διαλέγουν ομάδα» και πάνε σε μία από τις παρακάτω κατηγορίες.

Φωτογραφία: monkeywrenchgirl
Στην πρώτη κατηγορία έχουμε τους άθεους. Αυτοί δεν μασάνε από φανταστικές ιστορίες και παραμυθάκια του τύπου διαχωρισμό θαλασσών, πολλαπλασιασμό ψωμιών, νεκραναστάσεις, παρθενογενέσεις, κλπ. Είναι οι άνθρωποι που θα σου πουν ότι δεν υπάρχει Θεός, και πιστεύουν μόνο σε ότι έχει αποδειχθεί επιστημονικά.

Στην δεύτερη κατηγορία, θα βρεις τους συνειδητοποιημένους ένθεους, τους ανθρώπους που ακολουθούν μία θρησκεία και εκλογικεύουν την «αλήθεια» τέτοιων ιστοριών, εκλαμβάνοντας τες ως αλληγορικούς μύθους παρά ως απόλυτες αλήθειες. Είναι οι άνθρωποι που πιστεύουν σε μια ανώτερη οντότητα, και θα σου μιλήσουν για την σοφία και την δύναμη που πήραν μέσα από την πίστη τους. Εδώ εμφανίζεται και το αδιέξοδο.

Φωτογραφία: Onytgvx
Γιατί αυτοί οι πιστοί ΞΕΡΟΥΝ ότι έχουν όφελος από την πίστη τους. Το βλέπουν στη ζωή τους. Από την άλλη μεριά, οι άθεοι ΞΕΡΟΥΝ ότι έχουν δίκιο. Ο τρόπος που δουλεύει ο κόσμος αποδεικνύει ότι όλα αυτά είναι παραμύθια, οπότε γιατί να πιστέψεις οτιδήποτε;

Έτσι έχουμε δύο ομάδες ανθρώπων, την μία απέναντι στην άλλη, να φωνάζουν και να χειρονομούν και να γυρνούν τις πλάτες και ποτέ να μην κάνουν το βήμα προς τους απέναντι. Πού είναι λοιπόν η γέφυρα;

Αν ρωτήσεις κάποιον βαθιά θρησκευόμενο για την ζωή του, θα σου πει με διάφορα λόγια και φράσεις ότι την έχει αφιερώσει στον Θεό. Τι σημαίνει αυτό;

Σε μια πρώτη ανάγνωση σημαίνει ότι έχει θέσει στον εαυτό του ένα ξεκάθαρο σκοπό, κάτι που οι περισσότεροι άθεοι υπολείπονται. Από την δικιά τους μεριά, και σύμφωνα πάντα με την λογική και επιστημονική σκέψη, λυπούνται τους ανθρώπους που αφιερώνουν τη ζωή τους σε έναν θεό που δεν υπάρχει. Αλλά και στην άλλη πλευρά, οι πιστοί λυπούνται τους άθεους που δεν μπορούν να δουν το μεγαλείο του Θεού.

Συνήθως οι άθεοι κατηγορούν τους πιστούς για υπερβολική πίστη. Πίστη χωρίς αποδείξεις ή ακόμα και παρά τις αποδείξεις που υποδεικνύουν το αντίθετο. Φέρνουν ως παραδείγματα τις σταυροφορίες ή την ιερά εξέταση για να αποδείξουν το πόσο καταστροφική είναι η θρησκεία. Παράξενο πράγμα για επιστημονικά σκεπτόμενους ανθρώπους, που θα έπρεπε να γνωρίζουν ότι μια θεωρία δεν αποδεικνύεται από ένα-δύο αρνητικά παραδείγματα, ιδιαίτερα όταν υπάρχουν τόσα θετικά από ανθρώπους που τα δημιούργησαν εξαιτίας της θρησκείας.

Φωτογραφία: Oo-Calina
Να δούμε μερικά; Αγιά Σοφιά, Καπέλα Σιστίνα, το μεγαλύτερο μέρος της μουσικής του Bach, ο μυστικός δείπνος του Da Vinci είναι κάποια πρόχειρα που θυμάμαι τώρα. Τα συσσίτια αστέγων ανά τον κόσμο είναι πολύ πιο αποδοτικά από αντίστοιχες κυβερνητικές δράσεις (αν υπάρχουν). Ακόμα και στην ελληνική επανάσταση, η θρησκεία έπαιξε σημαντικό ρόλο στο ηθικό των εξεγερμένων και στη συνοχή τους κάτω από ενιαία εθνική ταυτότητα. Αυτό που θέλω να πω είναι ότι η θρησκεία δεν έχει κατ’ ανάγκη αρνητικά αποτελέσματα, παρόλο που μια μερίδα του κόσμου (θέλει να) το βλέπει έτσι…

Φυσικά, ο λόγος που λειτουργεί η θρησκεία δεν είναι επειδή οι πιστοί αποκτούν τίποτα μαγικές, μεταφυσικές υπερδυνάμεις, αλλά επειδή αποκτούν ένα σκοπό, ο οποίος τους κάνει να καταφέρνουν πράγματα που δεν θα μπορούσαν αλλιώς.

Η ιδεόσφαιρά σου, όλα τα πιστεύω και οι ιδέες που έχεις, είναι κάτι σαν την RAM του υπολογιστή, στην οποία φορτώνονται τα διάφορα προγράμματα. Αυτά τα προγράμματα προγραμματίζουν τον υπολογιστή να κάνει διάφορες δουλειές. Το ίδιο πράγμα κάνουν και τα μνημίδια στο μυαλό σου, και κατ’ επέκταση σε σένα.

Έτσι λοιπόν, αν προγραμματίσεις τον εαυτό σου με την ιδέα ότι η ζωή είναι ανούσια, άσκοπη και τυχαία, το πιο πιθανό είναι ότι θα ζήσεις μία ανούσια, άσκοπη και τυχαία ζωή. Αν από την άλλη τον προγραμματίσεις με ένα σκοπό, το πιθανότερο είναι ότι θα τον εκπληρώσεις. Στην χειρότερη περίπτωση θα πεθάνεις προσπαθώντας, με μια ζωή που θα σε έχει αποζημιώσει ήδη.

Φωτογραφία: StillWaving
Το κλειδί για την επιτυχία της θρησκείας είναι το μνημίδιο στρατηγικής του Να έχεις σκοπό στη ζωή. Για αυτό «δουλεύει» η θρησκεία και δεν έχει να κάνει ούτε με αγγέλους και δαίμονες, ούτε με το πώς δημιουργήθηκε ή το πώς μεταδίδεται.

Τώρα αν η ένστασή σου είναι ότι για να επωφεληθείς αυτού χρειάζεται να καταπιείς ένα σωρό παραμύθια και παλαβομάρες, δεν σε αδικώ. Όμως μην είσαι ούτε εσύ σίγουρος ή σίγουρη ότι η δικιά σου κοσμοθεωρία είναι ακριβής και πλήρης. Η ίδια η επιστήμη συνεχώς αναθεωρεί τις απόψεις της, και ποτέ δεν θα σταματήσει (και δεν πρέπει) να το κάνει. Πάντα θα υπάρχει κάτι καινούργιο να μάθουμε.

Είναι πικρή η διαπίστωση, αλλά όλοι ζούμε με κάποιο ποσοστό ψευδαισθήσεων. Ίσως τελικά το κόλπο είναι να διαλέξεις τις σωστές ψευδαισθήσεις που θα σε πάνε εκεί που θέλεις να πας. Αυτό άλλωστε είναι και το ζητούμενο, έτσι δεν είναι;

 

ΛΟΙΠΑ ΜΕΤΑΙΣΘΗΣΙΟΓΟΝΑ
(Βιβλιογραφία και προτεινόμενα αναγνώσματα)

Frankl, Viktor. Man’s Search for Meaning (Washington Square Press, 1984).
Post, Steven Garrand, Underwood, Lyn G. Altruism and Altruistic Love: Science, Philosophy & Religion in Dialogue (Oxford University Press, 2002).
Brodie, Richard. Getting Past OK: A Straightforward Guide to Having a Fantastic Life (Warner Books, 1995).