Το χρήμα και η δύναμη. Έτσι ήταν πάντα, έτσι είναι και σήμερα. Από ότι φαίνεται δε, έχουμε πολύ δρόμο ακόμα για να τα ξεπεράσουμε ως ανθρωπότητα.
Το θέμα όμως είναι άλλο. Για πρώτη φορά στην ιστορία του πολιτισμού μας έχουμε καινούργια εργαλεία για να επιδιώξουμε χρήμα, δύναμη, σεξ ή οτιδήποτε άλλο μας έρθει στο κεφάλι, εδώ που τα λέμε. Τώρα ξέρουμε πώς να σχεδιάζουμε διανοητικούς ιούς, που θα επηρεάζουν τις ζωές του κοσμάκη προς κάποιον αυτοσκοπό τους. Έτσι, αφού ξέρουμε και αφού μπορούμε, θα το κάνουμε κιόλας! Για να μην σου πω ότι το κάνουμε ήδη…
Οι σχεδιασμένοι ιοί διαφέρουν από τους πολιτισμικούς ιούς, που ανέλυσα στα προηγούμενα άρθρα. Οι πολιτισμικοί ιοί εξελίσσονται μόνο για να αναπαραχθούν και να επιβιώσουν. Οι σχεδιασμένοι ιοί από την άλλη, εξελίσσονται για να εξυπηρετούν τα συμφέροντα των δημιουργών τους.
Φυσικά, αν το ήξερα μόνο εγώ αυτό, ίσως να μην έγραφα αυτό το άρθρο. Γιατί να οπλίσεις τα χέρια των κακών; Όμως το θέμα είναι ότι υπάρχουν ήδη σχεδιασμένοι ιοί σε πλήρη ανάπτυξη και κυκλοφορία. Αν σου πω για αυτούς, ίσως η κατάσταση να εξισορροπηθεί λιγάκι. Στη χώρα των μνημιδίων, η γνώση για αυτά τα πράγματα είναι το αντίστοιχο εμβόλιο για τους σχεδιασμένους ιούς εκεί έξω που επιβουλεύονται την ευτυχία και την ολοκληρωμένη ζωή σου.
Είμαι σίγουρος ότι θα έκανες το ίδιο, αν έπρεπε να προειδοποιήσεις έναν φίλο ή φίλη για κάποιον απατεώνα εκεί έξω. Διαβάζοντας αυτό και τα επόμενα άρθρα, θα εμβολιαστείς ενάντια στους σχεδιασμένους ιούς μαθαίνοντας τους μηχανισμούς τους, ώστε να μπορείς να προφυλάξεις τον εαυτό σου από μη-ηθελημένο προγραμματισμό.
Σου έχω ξαναπεί ότι τα μνημίδια με τα οποία έχουμε προγραμματιστεί καθορίζουν τη συμπεριφορά μας και καθοδηγούν τις πράξεις μας. Για αυτό οι διανοητικοί ιοί είναι τόσο τρομακτικοί. Αν ήταν απλά να προσβληθείς από ένα ανόητο μιμίδιο (για τον διαχωρισμό μνημιδίου και μιμιδίου, δες εδώ), μια εικονίτσα με χιουμοριστική ατάκα, και μετά να συνεχίσεις να ζεις μια όμορφη ζωή, δεν θα υπήρχε πρόβλημα. Όμως τα μνημίδια καθορίζουν τη συμπεριφορά μας, οπότε ένας διανοητικός ιός μπορεί να σε κάνει να κάνεις πράγματα, που σε απομακρύνουν από την αναζήτηση της ευτυχίας. Εδώ τα χαλάμε!
Δυστυχώς, το μόνο που μπορώ να κάνω είναι να σε ενημερώσω για αυτούς, και να ελπίζω ότι έτσι θα αποφύγεις τουλάχιστον τους πιο επιζήμιους για το προσωπικό σου μονοπάτι. Οπότε ας δούμε τι ακριβώς είναι οι σχεδιασμένοι ιοί, ποια είναι τα συστατικά τους και ποιοι είναι το πιο πιθανό να μας επισκεφτούν τα επόμενα χρόνια.
Ας ξεκινήσω από το τελευταίο. Στο μέλλον, οι περισσότεροι διανοητικοί ιοί που θα υπάρχουν, θα είναι σχεδιασμένοι. Γιατί τώρα που ξέρουμε πώς να τους φτιάξουμε, είναι βέβαιο ότι θα το κάνουμε.
Στην αρχή, θα αναμετρηθούν με τους πολιτισμικούς ιούς για μερίδιο στην πίτα. Όμως οι σχεδιασμένοι ιοί είναι πιο ισχυροί. Μην ξεχνάς ότι οι πολιτισμικοί ιοί εξελίσσονται πολύ πιο αργά μέσω της φυσικής επιλογής, από τον ευφυή σχεδιασμό πίσω από την εξέλιξη των σχεδιασμένων. Οι πολιτισμικοί ιοί θα χάσουν πανηγυρικά.
Ίσως να μην εξαλειφθούν εντελώς, όμως ο παραδοσιακός τρόπος σκέψης θα εξαλείφεται όλο και περισσότερο, έως ότου οι εναπομείναντες «πιστοί» να συρρικνωθούν σε αυτόνομες κοινωνίες, όπως π.χ. οι Ρομά.
Αφού περάσει αυτό, οι νικητές σχεδιασμένοι ιοί θα αρχίσουν να κονταροχτυπιούνται μεταξύ τους. Σε αυτή τη μάχη θα απαιτείται όλο και περισσότερη τεχνογνωσία για τον έλεγχο του μυαλού. Ίσως υπάρχουν ήδη (και αν δεν υπάρχουν, θα υπάρξουν σύντομα) προγράμματα υπολογιστών που μοντελοποιούν την πορεία του κάθε ιού, ώστε να μπορεί να τελειοποιηθεί πριν την εξαπόλυση.
Φαντάζομαι αγωνιάς να μάθεις ποιοι ακριβώς σχεδιασμένοι ιοί έρχονται κατά πάνω μας και τι μας περιμένει στο μέλλον… Αυτό εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την πρόθεση και τις ικανότητες των δημιουργών τους, καθώς και με τα μνημίδια με τα οποία εκείνοι έχουν προγραμματιστεί.
Αν είναι να ρισκάρω μία πρόβλεψη, θα πόνταρα σε αρκετούς ιούς κέρδους (σαν και αυτούς που θα δούμε σήμερα) και αρκετούς ιούς δύναμης (που θα δούμε την επόμενη φορά). Θέλω να πιστεύω και μερικούς, φτιαγμένους από ανθρώπους με αλτρουιστικά κίνητρα και κάποιο θετικό όραμα για την ανθρωπότητα.
Όμως ας βουτήξουμε λίγο πιο βαθιά. Ας δούμε την πρώτη κατηγορία σχεδιασμένων ιών: τους ιούς κέρδους.
 |
| Φωτογραφία: dailyeconomics |
Ο Ponzi έλεγε στους επενδυτές του ότι αγόραζε διεθνή ταχυδρομικά κουπόνια στην Ευρώπη, και μετά τα εξαργύρωνε στην Αμερική κερδίζοντας από την νομισματική ισοτιμία. Όμως η απάτη ξεσκεπάστηκε, όταν μία εφημερίδα αποκάλυψε ότι σε ένα σύνολο επενδύσεων που έφτανε τα 15 εκατομμύρια δολάρια, είχαν αγοραστεί μόλις 360$ σε κουπόνια!
Αυτό που έμεινε στην ιστορία ως το «κόλπο του Ponzi» (“Ponzi’s scheme”) ήταν απλό στη σύλληψη. Όσο περισσότερο θα μεγάλωνε η πελατεία του Ponzi, εκείνος θα μπορούσε να πληρώνει τους παλιότερους επενδυτές και τον εαυτό του με τα λεφτά των νεότερων. Όμως όταν η εφημερίδα αποκάλυψε το θέμα, και οι άνθρωποι σταμάτησαν να επενδύουν, η εταιρία του Ponzi βρέθηκε να χρωστάει 7 εκατομμύρια δολάρια, ενώ είχε μόνο 4. Οι τελευταίοι επενδυτές απλά ατύχησαν…
Ο ιός πίσω από το κόλπο του Ponzi, δεν έχει να κάνει με το κόλπο καθεαυτό. Έχει να κάνει με την εξάπλωση του μνημιδίου «επένδυσε με τον Ponzi» ενισχυμένο με το πρωταρχικό μνημίδιο της Ευκαιρίας, αλλά και με άλλα μνημίδια επιβράβευσης, π.χ. «γίνε πλούσιος». Εξαιτίας όλως αυτών, η φήμη του Ponzi απλώθηκε γρήγορα στην Μασαχουσέτη και τις γύρω πολιτείες.
Το πρόβλημα με τον Ponzi είναι ότι εξαπάτησε τους πελάτες του. Δεν τους είπε στο που ακριβώς επένδυαν τα χρήματά τους. Οπότε ας περάσουμε σε έναν άλλον ιό, που δεν χρειάζεται ψέματα για να λειτουργήσει: το κόλπο της πυραμίδας.
 |
| Φωτογραφία: janlac |
Αυτές οι κάτω θέσεις είναι κενές και ο πάνω-πάνω παίχτης προσπαθεί να τις γεμίσει με νέους παίχτες. Οι παίχτες αγοράζουν συμμετοχή («εισιτήριο») για να παίξουν, π.χ. με 1000€. Από αυτά, 500€ θα πάρει ο πάνω-πάνω, και τα υπόλοιπα 500€ θα τα πάρει το άτομο ακριβώς επάνω από τον παίκτη που μπαίνει. Σαν να λέμε, ξαναπαίρνεις τα χρήματα που έβαλες, αν καταφέρεις να βάλεις άλλους δύο στο παιχνίδι.
Όταν γεμίσουν και οι 8 κάτω θέσεις, ο πάνω-πάνω αποσύρεται με κέρδος 4000€, και η πυραμίδα «σπάει» σε 2 όμοιες, με το παιχνίδι να συνεχίζεται για τους υπόλοιπους παίκτες. Δηλαδή, οι «συγκυβερνήτες» γίνονται «κυβερνήτες» κ.ο.κ με όλους τους παίκτες να ανεβαίνουν μία βαθμίδα, ενώ οι κάτω-κάτω θέσεις αδειάζουν για τον επόμενο γύρο.
Τα μοντέλα των πυραμίδων πατάνε τα ίδια κουμπιά με το κόλπο του Ponzi, ενώ ταυτόχρονα προσθέτουν και τον Ευαγγελισμό. Αν μολυνθείς με τον ιό της πυραμίδας, έχεις κέρδος να βάλεις νέους παίκτες στο παιχνίδι και να τον διασπείρεις. Η ψευδαίσθηση της ανταμοιβής δεν χρειάζεται να είναι τόσο μεγάλη όσο στο κόλπο του Ponzi. Εσύ θα συνεχίσεις να φέρνεις νέους παίκτες, και σύντομα θα υπάρχει ένας στρατός από ανθρώπους που θέλουν να μολύνουν τον κόσμο με τον ιό της πυραμίδας.
Παρόλο που ο μηχανισμός της πυραμίδας είναι διαφορετικός από το κόλπο του Ponzi, και τα δύο καταρρίπτονται για έναν απλό λόγο. Βασίζονται στην εκθετική αύξηση των επενδυτών/παικτών, οπότε σύντομα ξεμένουν. Για αυτό και τέτοια μοντέλα είναι παράνομα. Δεν είναι όμως όλοι οι ιοί κέρδους παράνομοι.
Κάτι νόμιμο στις περισσότερες χώρες του κόσμου είναι το λεγόμενο πολύ-επίπεδο μάρκετινγκ (Multi-Level Marketing, MLM). Αυτός ο ιός μοιάζει με την πυραμίδα, αλλά με κάποιες σημαντικές διαφορές.
Στην πυραμίδα αυτό που πουλάς είναι το δικαίωμα στο παιχνίδι, το οποίο ουσιαστικά είναι σαν να σου δίνει το δικαίωμα να πουλάς δικαιώματα. Όμως στο MLM πουλάς ένα πραγματικό και συγκεκριμένο προϊόν. Έτσι, εκτός από το κέρδος του προϊόντος, οι επάνω πωλητές παίρνουν και ποσοστά για τους από κάτω πωλητές που στρατολογούν.
 |
| Φωτογραφία: sedenrandy |
Είναι μια επιχειρησιακή τακτική βασισμένη στο εξελικτικό μοντέλο. Κατά μία έννοια είναι ανώτερη του παραδοσιακού μοντέλου, όπου υπάρχουν κάποιοι στην κορυφή, παραμένουν εκεί, και βγάζουν τεράστια κέρδη σε σχέση με τους χαμηλόμισθους υπαλλήλους, οι οποίοι έχουν ελάχιστες προοπτικές ανόδου.
Ίσως στο MLM να είναι βασισμένες οι επιχειρήσεις του μέλλοντος. Ποιος ξέρει; Όσο η διαφήμιση και η έκθεση στα μέσα ενημέρωσης θα γίνονται ακριβότερα, και όσο ο ανταγωνισμός για το μυαλό του πελάτη όλο και πιο δυσκίνητος, η ικανότητα για απευθείας πώληση, φτηνά μέσω ενός MLM συνεχώς αυξανόμενου δικτύου, δεν φαίνεται και άσχημη επιλογή.
Το κλειδί σε κάθε ιό κέρδους είναι να έχει ενσωματωμένο τον Ευαγγελισμό, δηλαδή να μολύνει και άρα να «φέρνει» καινούργιους ανθρώπους. Στο μέλλον, μην εκπλαγείτε αν δείτε π.χ. εταιρίες κινητής τηλεφωνίας να δίνουν εκπτώσεις στους πελάτες τους, εφόσον εκείνοι βάλουν τους φίλους ή την οικογένειά τους να ανοίξουν λογαριασμούς, και σε αυτούς αντίστοιχα το ίδιο προνόμιο. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργείται ένα δίκτυο απλήρωτων πωλητών με εκθετική αύξηση στους νέους λογαριασμούς μέσω της αυτοαναπαραγωγής. Ίσως της πιο ισχυρής δύναμης στο σύμπαν…
Στο επόμενο άρθρο θα πιάσουμε τους ιούς δύναμης, και θα μιλήσουμε για φοβερά πράγματα όπως σέκτες ή περίεργες λατρείες. Μέχρι τότε να προσέχετε που βάζετε τα λεφτουδάκια σας, και να σκεφτείτε δύο φορές πριν πείτε στους φίλους σας για τον «εύκολο τρόπο να πλουτίσεις», που είδατε στο internet. Τώρα δεν μασάτε από τέτοιες απάτες, έτσι δεν είναι;
ΛΟΙΠΑ ΜΕΤΑΙΣΘΗΣΙΟΓΟΝΑ
(Βιβλιογραφία και προτεινόμενα αναγνώσματα)
Bulgatz, Joseph. Ponzi Schemes,
Invaders from Mars, More Extraordinary Popular Delusions and the Madness of
Crowds (Harmony Books, 1992).
Lynch, Aaron. Thought Contagion: How Belief Spreads Through Society
(BasicBooks, 1996).
Wright, Robert. The Moral Animal: Why We
Are The Way We Are: The New Science of Evolutionary Psychology (Pantheon,
1994).
Bloom,
Howard. The Lucifer Principle: A Scientific Expedition into the Forces of
History (Atlantic Monthly Press, 1997).
