Δευτέρα 28 Δεκεμβρίου 2020

Παρακείμενα κείμενα #5: Η μουσική και το απών παρόν


Το παν είναι να έχεις παρόν.

Όχι μέλλον. Γιατί αν δεν έχεις παρόν, ότι σχέδια και να κάνεις, δεν θα μπορέσεις ποτέ να τα χαρείς. Χωρίς παρόν, όλοι οι σκοποί της ζωής σου είναι ανούσιοι.

Βέβαια, το παρόν -η ζωή- αντίθετα από εσένα, δεν έχει σκοπό. Είναι κάτι σαν την μουσική. Θεωρείται υψηλό πολιτιστικό επίτευγμα και παρόλα αυτά, δεν εξυπηρετεί τίποτα άλλο, εκτός από την ίδια την ακρόασή της!

Φανταστείτε μία κοινωνία χωρίς καθόλου μουσική. Θα την θεωρούσατε πολιτισμένη; Αν η απάντηση σας είναι «όχι», τι ακριβώς εξυπηρετεί η μουσική;

Κάποιος μπορεί να πει ότι βελτιώνει και «γυμνάζει» το μυαλό και την σκέψη μας.  Μάλλον δεν ακούει σωστά…

Είναι περίεργο πράγμα η μουσική. Πρόκειται για ένα συνδυασμό ήχων, συχνοτήτων και χροιών, ρυθμών και ηχοχρωμάτων που… δεν σημαίνει τίποτα!

Με εξαίρεση βέβαια την λεγόμενη προγραμματική μουσική και συνθέτες όπως ο Musorgsky (“Pictures at an art exhibition”), o Chaikovsky (“1812 Overture”) ή ο Debussy, όπου η μουσική αναπαριστά ή και μιμείται εξωμουσικά στοιχεία. Σε μία σύνθεση προγραμματικής μουσικής δεν είναι απίθανο τα όργανα να μιμούνται τον καλπασμό των αλόγων, τα πολεμικά τύμπανα ή τον ήχο των κυμάτων. Όμως η προγραμματική μουσική είναι μόνο ένα μικρό μέρος της ρομαντικής περιόδου και ακόμα μικρότερο στην συνολική μουσική δημιουργία.

Γιατί η μουσική των υπόλοιπων μεγάλων συνθετών της ανθρωπότητας, όπως του Bach, του Mozart ή του Beethoven απλώς δεν σημαίνει τίποτα! Δεν πάει πουθενά. Δεν κάνει κάτι…!

Αν η μουσική είχε σκοπό, οι γρηγορότερες ορχήστρες θα ήταν και οι καλύτερες. Οι πιο διάσημοι εκτελεστές θα ήταν μόνο αυτοί που παίζουν τα κομμάτια σε αστρονομικές ταχύτητες και fast forward. Οι δε συνθέτες απλώς θα έγραφαν το φινάλε ή ακόμα χειρότερα την τελική συγχορδία. Μπα-μπαμ και τέλος! Η δουλειά έγινε.

Όμως παρότι η μουσική δεν έχει σκοπό, έχει νόημα. Το νόημά της είναι να «σε βάζει στη στιγμή». Τη στιγμή που αρχίζεις να ψιλοκουνιέσαι και να σιγομουρμουρίζεις ένα τραγούδι, η μουσική σε βάζει στο παρόν.

Δεν είναι ένα απόλυτο παρόν. Σε αυτή την περίπτωση, θα άκουγες όλες τις νότες ταυτόχρονα και δεν θα μπορούσες να ξεχωρίσεις την μελωδία. Η μουσική σε βάζει σε ένα διευρυμένο, διηνεκές παρόν.

Έτσι λοιπόν, το κομμάτι που ακούς σε συνεπαίρνει, αντιδράς σωματικά και συναισθηματικά σε αυτό, και δεν σημαίνει τίποτα. Αλλά έτσι κι αλλιώς, τι σημαίνει το δέντρο, το σύννεφο, ο θάμνος;

Η θεωρία της εξέλιξης μας τροφοδότησε με ιδέες ότι τα πλάσματα υπάρχουν για να αναπαράγονται. Τα πουλιά κάνουν αυγά. Όσο πιο πολλά αυγά, τόσο πιο πολλά πουλιά, κ.ο.κ. Όμως και αυτά είναι απόψεις της ζωής, χωρίς νόημα. Γιατί όλα τα πράγματα, τα ζώα, τα φυτά, κτλ δεν σημαίνουν τίποτα.

Οι λέξεις σημαίνουν κάτι. Τα μνημίδια που δείχνουν κάτι άλλο εκτός από τον εαυτό τους. Όμως αν προσκολληθείς πολύ, καταλήγεις σαν κάποιον που σκαρφαλώνει επάνω σε μία οδική πινακίδα, αντί να ακολουθήσει τις οδηγίες της.

Παραδείγματος χάριν, αν πεις «η ζωή μου δεν έχει νόημα», τότε συνδέεις τον εαυτό σου με αυτό το μνημίδιο. Γιατί αυτό κάνουμε! Λέμε «με λένε Μανιτάρη Κάπα» και ταυτοποιούμαστε με λέξεις και φράσεις, με έννοιες, με μνημίδια…

Αλλά το παρόν ουδεμία σχέση έχει με αυτά. Αυτό κάνει η μουσική, εκεί σε βάζει, στο διηνεκές παρόν. Εδώ να πω ότι σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό αυτό κάνει και ο διαλογισμός, αλλά αυτό ίσως το πιάσουμε σε μελλοντικό κείμενο. Προς το παρόν, ας κρατήσουμε ότι η μουσική είναι, πέρα από τα υπόλοιπα, ένας μικρός διαλογισμός.

Τότε είναι που «έχεις κέντρο» και βρίσκεσαι στο αέναο τώρα. Χωρίς κανένα άλλο λόγο, εκτός του ότι το κάνεις. Ακούς μουσική και βρίσκεσαι στο παρόν, χωρίς παρελθόν, μέλλον και χωρίς τα στεγανά των λέξεων. Δεν ακούς για «να εξασκήσεις τον εγκέφαλό σου» (παρόλο που και αυτό συμβαίνει) και δεν την θεωρείς άσκηση αυτοβελτίωσης. Δεν ακούς μουσική επειδή «είναι καλό για σένα». Ακούς μουσική, επειδή καταλαβαίνεις…

Κατά τα άλλα, η νευτώνεια μηχανική πατώντας επάνω στην ελληνική φιλοσοφία, μας δίδαξε ότι η Φύση είναι ένα παιχνίδι μπιλιάρδου. Χώρισε τον χρόνο σε μικρά κομματάκια και μελέτησε την κίνηση των σωμάτων. Όμως εδώ υπάρχει ένα κρυμμένο πρόβλημα. Όταν δημιουργούμε το μνημίδιο του κομμένου-σε-κομματάκια χρόνου, μετά ξεχνάμε ότι το κάναμε.

Αναρωτιόμαστε «πώς αυτό εδώ πήγε εκεί;» κι ύστερα απαντάμε «είναι επειδή εκείνο έκανε το άλλο στο προηγούμενο κομματάκι του χρόνου». Έτσι κάνουμε ένα μόνιμο διαχωρισμό που ουσιαστικά δεν υπάρχει.

Είναι όπως όταν βάζουμε ονόματα σε διπλανά βουνά για να τα ξεχωρίσουμε, ή τα ονόματα που δίνουμε από γειτονιά σε γειτονιά. Ο διαχωρισμός δεν είναι πραγματικός και υφίσταται μόνο στο μυαλό μας.

Φαντάσου μία γάτα να προχωρά. Ποιος κινεί ποιον, το κεφάλι την ουρά ή η ουρά το κεφάλι; Ολόκληρη η γάτα προχωρά! Όταν κινείται ένα φίδι, ποια πλευρά κινείται πρώτη; Καμία και όλες μαζί: το φίδι κινείται ολόκληρο. Όλα πάνε μαζί.

Όμως αν βλέπεις τον εαυτό σου σαν μια μπάλα σε έναν αέρα από κομματάκια χρόνου, τότε θα ζεις την τροχιά που έχει προβλεφθεί. Αν το πιστέψεις, το νιώθεις κιόλας. Αυτό μας συμβαίνει.

Ζούμε εκτός του τώρα, αφήνοντας πίσω μας παρελθόν. Ας κάνουμε μια μικρή παύση από όλο αυτό. Ας ζήσουμε για λίγο το πλήρες, διηνεκές παρόν μας. Εν ανάγκη, ας ακούσουμε και λίγο μουσική. Ποιον δίσκο να βάλω;