Πώς να χακάρεις ένα μυαλό #19: Πολιτισμικοί ιοί

Βρίσκονται παντού τριγύρω.
Μερικοί είναι τόσο αρχαίοι, όσο και ο πολιτισμός ο ίδιος. Τα πλοκάμια τους είναι τόσο βαθιά ριζωμένα στην «πραγματικότητά» μας, που ίσως τους θεωρείς και δεδομένους. Προϋπήρχαν άλλωστε. Ένα αδυσώπητο status quo από το οποίο κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει. Ή μήπως όχι;

Οι πολιτισμικοί ιοί γεννήθηκαν με τις πρώτες κιόλας ανθρώπινες κοινωνίες. Ο σπόρος τους ήταν το φαντασιακό του ανθρώπου που εξελίσσονταν σε εξελιγμένη νοημοσύνη. Αν το καλοσκεφτείς, ήταν επόμενο να υπάρχουν, δοθέντος του τρόπου που λειτουργεί το μυαλό μας.

Μιλάω φυσικά για τα μνημίδια. Αν είσαι νέος αναγνώστης ή αναγνώστρια, ρίξε μια ματιά εδώ. Θα σου είναι πολύ πιο εύκολη και ενδιαφέρουσα η παρακάτω ανάγνωση.

Όσον αφορά τα πιο προχωρημένα παιδάκια, θα σας πάω λίγο πίσω στο χρόνο. Τότε που ήσασταν κανονικά παιδάκια. Θυμάστε το παιχνίδι «σπασμένο τηλέφωνο»; Όσοι δεν το γνωρίζετε, είστε άτυχοι, καθώς αποτελούσε εξαιρετική πηγή χαβαλέ για οποιαδήποτε βαριεστημένη παρέα.

Στο παιχνίδι αυτό, ο πρώτος ψιθύριζε μια φράση στο αυτί του διπλανού του, και εκείνος με τη σειρά του μετέφερε αυτή τη φράση, επίσης ψιθυριστά, στον δικό του διπλανό. Κάποια στιγμή η φράση θα έφτανε στον τελευταίο, ο οποίος θα την ανακοίνωνε φωναχτά, συνήθως προκαλώντας τα γέλια από το πόσο διαφορετική ήταν της αρχικής.

Φωτογραφία: gyaban

Βασικά πρόκειται για μία μικρογραφία της μνημιδιακής αναπαραγωγής στην πράξη. Αν κάποιος δεν άκουγε καλά το αρχικό μνημίδιο-φράση ή δεν το καταλάβαινε επαρκώς, τότε είτε θα το συμπλήρωνε επαγωγικά με βάση τις εμπειρίες του, είτε θα το παράλλαζε για να του ταιριάζει. Το αρχικό μνημίδιο θα μεταλλάσσονταν για να επιβιώσει!

Είναι αυτές οι μεταλλάξεις που προκαλούν το γέλιο στην παρέα των παιδιών που παίζουν «σπασμένο τηλέφωνο». Είναι επίσης αυτές οι μεταλλάξεις που δημιούργησαν τους πολιτισμικούς ιούς. Πανίσχυρα μνημιδιακά συμπλέγματα που μεταλλάχθηκαν για δύο και μόνο λόγους. Να αναπαραχθούν και να επιβιώσουν.

Ακριβώς. Τα μνημίδια, οι ιδέες ή όπως αλλιώς θέλεις πέστα, δεν υπάρχουν κατ’ ανάγκη για να σε κάνουν ευτυχισμένο ή ευτυχισμένη. Δεν είναι εδώ για να σου βελτιώσουν την ποιότητα ζωής και αδιαφορούν παντελώς για την ύπαρξή σου. Αυτά εξελίσσονται από μόνα τους, μέσω της αναπαραγωγής και των επιτυχημένων απογόνων τους. Διατηρώντας τα χαρακτηριστικά ενός διανοητικού ιού, διάφοροι πολιτισμικοί σχηματισμοί (που θα δούμε στα επόμενα άρθρα με πιο γαργαλιστικές λεπτομέρειες) διασπείρονται και εξελίσσονται προς… Προς τα πού;

Αν ποντάρεις στο «καλό της ανθρωπότητας», κλάψε από τώρα τα λεφτά σου. Γιατί ανεξαρτήτως της αρχικής τους πρόθεσης, όσο καλή κι αγαθή και αν ήταν, οι πολιτισμικοί ιοί γρήγορα μεταλλάσσονται προς ένα μόνο στόχο: την αναπαραγωγή.

Φτάνει τόσο η θεωρία. Ας κάνουμε ένα νοητικό πείραμα. Ας πάρουμε έναν από αυτούς τους πολιτισμικούς σχηματισμούς -συμπλέγματα μνημιδίων- και ας δούμε πως συμπεριφέρεται.

Φαντάζομαι ότι όλοι έχετε ακούσει για τους Μη Κυβερνητικούς Οργανισμούς, τις λεγόμενες ΜΚΟ. Αυτές είναι διάφορες οργανώσεις, που δεν υπάγονται ή ελέγχονται από την κυβέρνηση, οι οποίες έχουν καλή πρόθεση και συνήθως κοινωφελείς σκοπούς. Έστω λοιπόν ότι σε μια χώρα δραστηριοποιούνται 100 τέτοιες ΜΚΟ.

Τώρα, η «επιτυχία» μιας ΜΚΟ βασίζεται κυρίως σε δύο πράγματα: το να εξασφαλίσει πόρους και οικονομική ενίσχυση, καθώς και έναν ικανό αριθμό εθελοντών. Από αυτά όσο περισσότερα, τόσο καλύτερα.

Πέντε χρόνια μπροστά, οι περισσότερες από τις αρχικές μας ΜΚΟ έχουν κλείσει, όχι όμως επειδή δεν εξυπηρετούσαν τον αρχικό τους σκοπό, αλλά επειδή δεν ικανοποίησαν τα αρχικά αιτήματα των εσόδων και των εθελοντών!

Αυτά είναι και το κλειδί για την επιτυχία και συνέχισή τους. Οι ΜΚΟ που έκλεισαν δεν διέθεταν αρκετά ελκυστικά μνημίδια για να προσελκύσουν έσοδα ή εθελοντές, κι έτσι σταδιακά ατρόφησαν. Οι υπόλοιποι οργανισμοί, που διέθεταν τέτοιου είδους μνημίδια, άρχισαν να γίνονται όλο και πιο καλοί σε αυτό, δηλαδή την εισροή εσόδων και την εξασφάλιση εθελοντών. Τα μνημίδιά τους μεταλλάχθηκαν προς αυτή την κατεύθυνση με μοναδικό στόχο την καλύτερη επιβίωσή τους.

Θα μου πεις, «εντάξει - εξέλιξη - τι πειράζει;», αλλά θέλω να σου θυμίσω κάτι. Το ότι ένας πολιτισμικός σχηματισμός, όπως η ΜΚΟ, μεταλλάσσεται προς την καλύτερη επιβίωση και αναπαραγωγή, σημαίνει ότι ο αρχικός σκοπός περνάει σε δεύτερη μοίρα.

Σύντομα, οι επιτυχημένες ΜΚΟ για να επιβιώσουν του ανταγωνισμού, αρχίζουν να επενδύουν όλο και περισσότερα στην εύρεση χρημάτων και εθελοντών ΣΕ ΒΑΡΟΣ του αρχικού σκοπού. Αν δεν το κάνουν, και μιας και οι πόροι (χρήματα και άνθρωποι) σε μια χώρα είναι περιορισμένοι, αφήνουν το δρόμο ανοιχτό για μία αντίπαλη ΜΚΟ να τους ξεπεράσει, και τελικά να διαλυθούν από έλλειψη πόρων.

Σκεφτείτε λίγο πόσα έξοδα έχει μία ΜΚΟ. Από ενοικίαση εγκαταστάσεων και εκμίσθωση υπηρεσιών ή αγορά προϊόντων, μέχρι διαφημιστικές καμπάνιες και διανομή ενημερωτικών εντύπων (τα οποία επίσης κοστίζουν). Θα μπορούσαν να περικόψουν κεφάλαια από τη διαφήμιση για παράδειγμα, και να τα ρίξουν στον όποιο κοινωφελή σκοπό; Και αν ναι, πόσο θα άντεχε η ΜΚΟ που θα το έκανε ολοκληρωτικά, ή έστω σε ένα μεγαλύτερο βαθμό από τις υπόλοιπες, πράξη;

Το ηθικό δίδαγμα, αν σχεδιάζεις να ανοίξεις τη δική σου επιχείρηση, είναι ότι πρέπει να φροντίσεις να έχει «καλά» μνημίδια από την αρχή, και με τον όρο «καλά» εννοώ επιτυχημένα: μνημίδια που μπορούν να αυτό-αναπαράγονται από την πρώτη μέρα. Αν δεν συμβαίνει αυτό, τότε είτε η επιχείρησή σου θα «πιάσει πάτο» πολύ σύντομα, είτε τα μνημίδια της θα μεταλλαχθούν χωρίς έλεγχο από εσένα, και πιθανόν με μεγάλη απόκλιση από τον αρχικό σου στόχο και πρόθεση.

Μιας και μιλάμε για μετάδοση μνημιδίων, ας πιάσουμε μία από τις βασίλισσες των πολιτισμικών ιών σε αυτή την κατηγορία: την τηλεόραση. Μαζί βεβαίως με τα συμπαρομαρτούντα της, τα τηλεοπτικά προγράμματα και τις διαφημίσεις.

Φωτογραφία: javieralcalde

Γιατί την είπα «βασίλισσα»; Γιατί φυσικά είναι ένα πάρα πολύ καλό μέσο για μετάδοση μνημιδίων. Χιλιάδες άνθρωποι μπορεί να παρακολουθούν ταυτόχρονα το ίδιο πρόγραμμα. Σε παλιότερες εποχές, αυτή η μεταφορά μνημιδίων γίνονταν κυρίως με το εμπόριο από πόλη σε πόλη, και έπαιρνε δεκαετίες ή ακόμα και αιώνες! Σήμερα, τα μνημίδια από την τηλεόραση μεταφέρονται μέσα σε λίγα λεπτά.

Όσοι ώρα οι πιο «ψαγμένοι» ψάχνονται με υποσυνείδητα μηνύματα στις διαφημίσεις, το μήνυμα περνάει ανενόχλητο μπροστά από τη μύτη τους. Υποσυνείδητα μηνύματα μπορεί να υπάρχουν, μπορεί και όχι, σε διάφορες διαφημίσεις. Το γεγονός είναι από αναπόδεικτο έως μη-επαρκώς αποδεδειγμένο.

Εμένα με απασχολεί περισσότερο το προκείμενο. Ο τρόπος που μεταλλάσσονται οι διαφημίσεις για να σε χειραγωγήσουν είναι πολύ πιο τρομαχτικός. Αλλά δεν δίνεις σημασία, γιατί νομίζεις ότι τον βλέπεις. Για να δούμε λοιπόν…

Κίνδυνος!! Σεξ!! Φαγητό!! Υπακοή στην εξουσία!! Μερικά από τα αγαπημένα ουρλιαχτά της τηλεόρασης. Κουμπιά που σου τραβούν την προσοχή για να σε μολύνουν, χωρίς περιστροφές, υποσυνείδητα μηνύματα ή άλλους σκοτεινούς σχεδιασμούς. Ότι προβάλει η τηλεόραση ΕΞΕΛΙΧΘΗΚΕ να είναι έτσι.

Η πολυπλοκότητα μπορεί να προκύψει από την εξέλιξη και δεν χρειάζεται κανένα σχεδιασμό. Οι συνομωσιολόγοι μπορεί να πιστεύουν σε σκοτεινά κέντρα εξουσίας που τραβούν τα νήματα της αποχαύνωσης του κοσμάκη, αλλά αυτό μπορεί να είναι έτσι και εκ φύσεως. Δεν λέω ότι όλες οι θεωρίες συνομωσίας είναι αβάσιμες, απλώς τις περισσότερες φορές οι άνθρωποι παραβλέπουν αυτό το απλό πραγματάκι. Κλείνει η παρένθεση.

Τι γίνεται λοιπόν στην τηλεόραση; Οι καλύτερες εκπομπές παίρνουν περισσότερες διαφημίσεις. Οι περισσότερες διαφημίσεις δίνουν δουλειά στους διαφημιστές και καλύτερες πωλήσεις στους διαφημιζόμενους. Όλοι χαρούμενοι και για να παραμείνουν έτσι, θα πρέπει οι διαφημίσεις –το μάντεψες- να έχουν «καλά» μνημίδια.

Φυσικά δεν εξελίσσονται μόνο οι διαφημίσεις, αλλά και τα τηλεοπτικά προγράμματα για τους ίδιους λόγους. Απλώς θυμήσου την πορεία των πρωινάδικων και των reality shows. Από το πρώτο Big Brother μέχρι το σύγχρονο Master Chef, μερικές μνημιδιακές μεταλλάξεις δρόμος… Το πιο επιτυχημένο τηλεοπτικό πρόγραμμα θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό τις μελλοντικές εκπομπές.

Με τον καιρό, οι άνθρωποι της τηλεόρασης έμαθαν να μας πατούν τα κουμπιά όλο και πιο αποδοτικά. Έμαθαν να μας προγραμματίζουν με καλύτερους τρόπους. Για αυτό και δεν με ανησυχούν και τόσο τα «υποσυνείδητα» μηνύματα. Γιατί ο σχεδιασμός και η εξαπόλυση διανοητικών ιών είναι πολύ πιο άμεσο, πολύ πιο ανεξέλεγκτο και για αυτό πολύ πιο τρομαχτικό πράγμα.

Φωτογραφία: esendemirci

Ας δούμε πως εξελίχθηκαν οι διαφημίσεις για να γίνουν οι πολιτισμικοί ιοί που είναι σήμερα. Βρισκόμαστε στις αρχές τις δεκαετίας του 1980. «Αθώες» για τα σημερινά δεδομένα, εποχές. Οι πρώτες τηλεοπτικές διαφημίσεις αποτελούνται από χαρούμενα τραγουδάκια, προωθητικά σλόγκαν και animated ρεκλάμες. Διάφορες «δοκιμές» που τεστάρουν την επιτυχία τους στο αγοραστικό κοινό.

Κάποιες διαφημίσεις δουλεύουν, κάποιες όχι. Αυτές που δεν δουλεύουν γρήγορα εξαφανίζονται μαζί με τις επικοινωνιακές τους στρατηγικές, αφού δεν πωλούν ικανοποιητικά το όποιο προϊόν, και άρα δεν προσελκύουν τα χρήματα των υποψήφιων πελατών.

Αυτές που δουλεύουν αντιγράφονται σε επόμενη «φουρνιά» και στη μεταφορά εξελίσσονται είτε συνειδητά, είτε κατά τύχη (στην περίπτωση που οι δημιουργοί δεν κατάλαβαν καλά το συστατικό της επιτυχίας). Αυτό έκανε κάθε επόμενη γενιά διαφημίσεων ακόμα πιο επιτυχημένη. Γιατί αν για τον οποιονδήποτε λόγο η μετάλλαξη δεν απέδιδε, η νέα διαφήμιση θα εξαφανίζονταν και πάλι κάτω από το βάρος του ανταγωνισμού.

Είναι ακριβώς η ίδια διαδικασία με τα χρώματα των λουλουδιών, τα οποία εξελίχθηκαν για να προσελκύσουν τα έντομα να τα γονιμοποιήσουν. Νέες γενιές λουλουδιών με εντονότερα χρώματα είχαν περισσότερες πιθανότητες αναπαραγωγής έναντι των άλλων, και συνεπώς παρέμειναν, γιατί είχαν εξελικτικό πλεονέκτημα. Όλες οι μεταλλάξεις ήταν ουσιαστικά τυχαίες, όμως η φυσική επιλογή απέρριψε τις «μη-επιτυχημένες» με το πέρασμα του χρόνου.

Πίσω στις διαφημίσεις. Παίρνουμε τη χρονομηχανή μας και πάμε 40 χρόνια μπροστά στο σήμερα. Σχεδόν όλες οι διαφημίσεις, και χωρίς κάποια στοά ή σατανικό εγκέφαλο από πίσω, περιέχουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο κουμπιά για φαγητό, σεξ ή κίνδυνο. Από τη στιγμή που δημιουργήθηκαν ήταν επόμενο να «θέλουν» να γίνουν πιο αποδοτικές, περικλείοντας τα. Σύντομα αρχίζουν να περικλείουν και δευτερογενή μνημίδια, όπως είναι η βοήθεια προς τα παιδιά, το να ανήκεις κάπου, η υπακοή στην εξουσία, κλπ.

Φωτογραφία: mysticblu3

Δεν γνωρίζω βέβαια σε τι βαθμό οι διαφημιστές τα κατάλαβαν αυτά μέσω της trial-error διαδικασίας που ακολουθούσαν. Αυτό όμως, όπως είδαμε, είναι τελικά ανεξάρτητο σε μεγάλο βαθμό από την πορεία της εξέλιξης των ίδιων των διαφημίσεων! Οι διαφημίσεις θα κατέληγαν σε αυτές που έχουμε σήμερα, ακόμα και αν κανένας δεν είχε ιδέα για όλα αυτά.

Σαφέστατα είχαν κάποια ιδέα, και αυτό τους ρίχνει για κάποιο λόγο στα μάτια του κόσμου. Όμως το ποια ακριβώς επίδραση θα μπορούσαν να έχουν απέναντι στις δυνάμεις της εξέλιξης είναι κάτι που δεν μπορούμε να ξέρουμε με ακρίβεια. Όπως και να έχει, πλέον έχουμε ένα μοντέλο για το πώς δημιουργήθηκε η κατάσταση χωρίς να χρειάζεται να κατηγορήσουμε κανέναν.

Είναι πολύ βολικό να «κουνάμε το δάχτυλο» σε ανθρώπους ή ομάδες για την παρακμή του πολιτισμού μας. Άλλα όταν αυτός κινείται προς τα πιο ισχυρά μνημίδια, αυτό είναι τελείως αναποτελεσματικό και κοντόφθαλμο.

Αν πραγματικά θες να δούμε τα πράγματα σοβαρά, και όχι να «κρύβεσαι» πίσω από το δάχτυλο που κουνάς, ο μόνος τρόπος για να πολεμήσεις τους πολιτισμικούς ιούς είναι η συνείδηση του δικού σου προγραμματισμού. Ο συνειδητός προγραμματισμός σου από εσένα για σένα, με μνημίδια που θα σε πάνε εκεί που θες να πας, και όχι με τυχαία (αλλά επιτυχημένα) μνημίδια που σε τραβούν από δω κι από κει για τους δικούς τους σκοπούς.

Οπότε χρειάζεται πρώτα από όλα, μια όσο το δυνατόν πιο «τίμια» ματιά προς τα μέσα. Ποια μνημίδια «σε απαρτίζουν» και κυρίως, που θες να πας;

ΛΟΙΠΑ ΜΕΤΑΙΣΘΗΣΙΟΓΟΝΑ
(Βιβλιογραφία και προτεινόμενα αναγνώσματα)

Brodie, Richard. Virus of the Mind (Integral Press, 1996).
Lynch, Aaron. Thought Contagion: how belief spreads through society  (Basic Books, 1996).
Aunger, Robert.  The Electric Meme: a new theory of how we think (Free Press, 2002).
Dalton, Richard. I Am Not My Thoughts: Mastering Your Memes & Turning the Tables on Mental Slavery (Value Life Associates, 2016).

Πώς να χακάρεις ένα μυαλό #18: Περισσότερα για τους διανοητικούς ιούς

Πέρασε ήδη αρκετός καιρός από τότε που τα είπαμε την τελευταία φορά, αλλά διάφορες χωροχρονικές ανωμαλίες δεν μου επέτρεψαν να είμαι κοντά σου.
Επιπροσθέτως, ένα παράξενο παιχνίδι του πατέρα-Χάους τα έφερε έτσι, ώστε να σου δίνω την συνέχεια του προηγούμενου άρθρου για τους ιούς εν μέσω μίας παγκόσμιας πανδημίας. Ας είναι. Ίσως τώρα να έχω ακόμα πιο πολύ την προσοχή σου. 

Για την ιστορία να πω ότι αυτή δεν είναι η πρώτη πανδημία της ανθρωπότητας, αλλά ούτε και η τελευταία. Για να σε καθησυχάσω, αυτή του 2082 (θα) είναι πολύ χειρότερη, αλλά θα ανακάμψουμε και από εκείνη, όπως και από αυτή. Τα υπόλοιπα όμως, τα οποία θα αναλύσουμε σε αυτό και τα επόμενα άρθρα, θα είναι εκκωφαντικά παρόντα, αλλά οι άνθρωποι θα συνεχίσουν να μην τα βλέπουν, παρόλο που βρίσκονται και θα βρίσκονται μπροστά στη μύτη τους. Ενίοτε με κοροϊδευτική διάθεση και τη γλώσσα έξω.

Μιλάω φυσικά για τους διανοητικούς ιούς, αυτά τα παράξενα και τρομαχτικά μνημιδιακά κατασκευάσματα που παρασιτούν στο ανθρώπινο πνεύμα εδώ και χιλιετίες, και στέλνουν τους ανθρώπους όχι στο νοσοκομείο, αλλά στους βάλτους της σύγχυσης, τους παγετώνες του στρες και την έρημο της απόγνωσης. 

Ο Covid-19, που θύμισε στην επηρμένη ανθρωπότητα πόσο επικίνδυνοι μπορεί να γίνουν οι ιοί, δεν έρχεται μόνος. Έρχεται μαζί με μια παρέα δεκάδων ακόμα διανοητικών ιών, που προστίθενται στον ήδη μακρύ κατάλογο των αλυσίδων του μυαλού μας. Για αυτόν τον κατάλογο θα μιλήσουμε σήμερα. Θα βουτήξουμε στον σκοτεινό κόσμο των διανοητικών ιών.

Σου προτείνω να διαβάσεις ξανά το προηγούμενο άρθρο, ώστε να θυμηθείς τι είναι ένας ιός και τι ακριβώς κάνει, πριν προχωρήσεις παρακάτω. Αν είσαι νέος αναγνώστης ή αναγνώστρια, κοίτα τα πρώτα άρθρα αυτού του blog για να καταλάβεις λίγο για τι πράγμα μιλάμε. Τι στο καλό είναι ένα μνημίδιο και γιατί είναι τόσο σημαντικό; Περιμένω… 

Έτοιμοι; Ωραία! Για να δούμε λοιπόν…

 

Φωτογραφία: WMill

Όπως είπαμε ένας ιός, είτε είναι φυσικός, είτε είναι ηλεκτρονικός, είτε είναι διανοητικός, πρέπει να έχει εξ ορισμού τρία πράγματα: μία μέθοδο προσβολής, ένα τρόπο πιστής αναπαραγωγής στον φορέα του, καθώς και τα μέσα για την μετάδοσή του σε άλλους φορείς. Για τον Covid-19, η μέθοδος προσβολής είναι το τρίπτυχο μάτια-μύτη-στόμα, ο τρόπος αναπαραγωγής έχει να κάνει με βιολογικές-χημικές διεργασίες του ιού στο κύτταρο, ενώ η μετάδοση γίνεται μέσω σταγονιδίων (βήχα ή φτερνίσματος) ή σωματικών υγρών. Ας δούμε τώρα τι γίνεται στους διανοητικούς του συγγενείς.

Οι διανοητικοί ιοί, για να ορίζονται ως τέτοιοι, πρέπει και αυτοί να έχουν τις παραπάνω ιδιότητες με μία διαφορά. Δεν είναι στο σώμα. Είναι στο μυαλό. 

Οποιαδήποτε άποψη, πολιτιστική δομή ή δόγμα έχει μια μέθοδο προσβολής της σκέψης σου και ένα μηχανισμό πιστής αναπαραγωγής σε άλλα μυαλά, αφού σου τροποποιήσει τη συμπεριφορά για αυτό τον σκοπό, είναι δυνητικά ένας διανοητικός ιός. Οποιαδήποτε τέτοια άποψη, υποκουλτούρα ή δόγμα είναι μέρος της ιδεόσφαιράς σου και ΔΕΝ της το έχεις επιτρέψει συνειδητά είναι όντως ένας διανοητικός ιός. 

Το αν σου καταστρέφει ήδη τη ζωή ή όχι, είναι απλώς θέμα τύχης και επικινδυνότητας του ιού. Ένα παράδειγμα στο φυσικό του αντίστοιχο είναι και ο Covid-19. Δεν είναι θανατηφόρος για όλους, όμως οι ευπαθείς ομάδες είναι ΠΟΛΥ ευάλωτες.

Σκέψου το λίγο. Υπάρχει κάτι που θα μπορούσε να έχει προσβάλει τη σκέψη σου, και να σου τροποποιεί τη συμπεριφορά, μόνο και μόνο για να το μεταδώσεις σε άλλους; Αν πιστεύεις ότι δεν έχεις προσβληθεί από κανένα διανοητικό ιό, συστήνω επιφυλακτικότητα. Υπάρχει πάντα η πιθανότητα να μην το ξέρεις (ακόμα). Όμως αυτά θα σου γίνουν πιο ξεκάθαρα παρακάτω. Καταρχήν πρέπει να δούμε σε μεγαλύτερο βάθος τις ιδιότητες των διανοητικών ιών. Ας ξεκινήσουμε από την προσβολή.

Η προσβολή ουσιαστικά αναφέρεται στον προγραμματισμό μας με το νέο μνημίδιο-ιό. Όπως έχω πει στο σχετικό άρθρο, το μυαλό μας προγραμματίζεται, προσβάλλεται δηλαδή, από καινούργια μνημίδια με τρεις τρόπους: την επανάληψη, τη γνωστική δυσαρμονία και τους δούρειους ίππους.

Στην επανάληψη, ένα μνημίδιο σου επαναλαμβάνεται συνεχώς μέχρι να το αποδεχτείς. Τέτοια παραδείγματα είναι το ίδιο μήνυμα ξανά και ξανά σε τηλεόραση, ραδιόφωνο, διαφημίσεις, κλπ (βλ. καμπάνια «Μένουμε Σπίτι») ή το να ακούς την ίδια άποψη συνεχώς και από διαφορετικούς ανθρώπους. Βλέπε το πόσο καλά διαχειρίστηκε η κυβέρνηση την κρίση της πανδημίας ή το αντίθετο, το ποιος είναι ο σωστός τρόπος να φοράς μια μάσκα, ή το πώς τα καινούργια εμβόλια θα περιέχουν ένα διαβολικό τσιπάκι ελέγχου.

Από την άλλη η γνωστική δυσαρμονία συμβαίνει όταν μπαίνεις (σε βάζουν; ) σε μία δύσκολη κατάσταση, και προγραμματίζεσαι με νέα μνημίδια που μετριάζουν αυτή την πνευματική δυσφορία και στρες. Παραδείγματα περιλαμβάνουν δύσκολα ή δυσνόητα σεμινάρια που αφήνουν μια αίσθηση ανακούφισης στο τέλος (βλ. «Σκοιλ Ελικικού»), ή όταν επιτυγχάνουμε ένα δύσκολο στόχο μετά από επίπονη προσπάθεια ή όταν συνεχώς μας επαναλαμβάνουν ότι δεν είμαστε αρκετοί ή άξιοι (βλ. «ατομική ευθύνη» και το πώς την χειρίζονται επικοινωνιακά τα ΜΜΕ). 

Άλλες γνωστικές δυσαρμονίες συμβαίνουν σε διάφορες τελετές μύησης (βλ. αιρέσεις ή συγκεκριμένες υποκουλτούρες), καψόνια (βλ. στρατός) ή σειρά δύσκολων τεστ και εξετάσεων (βλ. πανελλήνιες και εξεταστική περίοδος). Το αξιοπερίεργο με τις γνωστικές δυσαρμονίες είναι ότι είναι πιο αποτελεσματικές στους ευφυείς ανθρώπους, μιας και πιστεύουν ότι το καινούργιο μνημίδιο είναι δικιά τους ιδέα. Δεν είναι όμως πάντα έτσι.

Οι δούρειοι ίπποι αφορούν την ομαδοποίηση λιγότερο ελκυστικών μνημιδίων με πιο επιτυχημένα. Αν παραδείγματος χάριν, ακούς μια άποψη που στο μεγαλύτερο μέρος μοιάζει σωστή, αλλά έχει και κάποια σημεία που «δεν σου κολλάνε», πρόκειται πιθανών για έναν τέτοιο.

Άλλα αγαπημένα «κελύφη» των δούρειων ίππων για να περάσουν διανοητικούς ιούς είναι η βοήθεια προς τα παιδιά, η επίλυση κρίσης ή η αλληλεγγύη σε ευπαθείς ομάδες. Επίσης, όταν ακούσεις κάτι του στυλ «εμπιστέψου με, έτσι είναι», άναψε συναγερμό. Η αποδοχή μνημιδίων μόνο εξαιτίας της εμπιστοσύνης είναι ακόμα ένας δούρειος ίππος. Όπως επίσης και οτιδήποτε φαίνεται ως ευκαιρία για περισσότερο ή καλύτερο σεξ, εφόσον υιοθετήσεις τα νέα μνημίδια. 

Αν αναρωτιέσαι αν έχεις μολυνθεί ή όχι από κάποιον ιό, τσέκαρε τα παραπάνω. Αν οτιδήποτε από αυτά σου τράβηξε την περιέργεια και είπες «χμμ», ίσως είναι η ένδειξη για να αρχίσεις να σκέφτεσαι και να το κατανοήσεις καλύτερα. Η πιο πιθανή απάντηση είναι «ναι, έχεις μολυνθεί», αλλά μην χαλιέσαι. Δεν είναι όλοι οι ιοί το ίδιο. Στον φυσικό κόσμο υπάρχει από βουβωνική πανώλη μέχρι απλό κρυολόγημα. Ο πνευματικός δεν διαφέρει.

Ας προχωρήσουμε όμως στην αναπαραγωγή. Κάθε διανοητικός ιός πρέπει να μπορεί να αναπαραχθεί πιστά χωρίς παραμορφώσεις ή ελλείψεις. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να γίνει αυτό. Ένας από αυτούς είναι να περάσεις την άποψη ότι η παράδοση είναι σημαντική. Ότι κάναμε και παλιά, θα το κάνουμε και στο μέλλον. Τέλος! 

Άλλος τρόπος είναι όταν λες ότι κάποιο μνημίδιο είναι «αλήθεια». Έχω αναφερθεί και στο παρελθόν στην έννοια της Αλήθειας, και μπορείς να διαβάσεις το πρώτο άρθρο του blog για να καταλάβεις το γιατί μια τέτοια έννοια δεν έχει νόημα στον κόσμο των μνημιδίων. Η αλήθεια είναι ένα μνημίδιο που πολλές φορές συνοδεύει διανοητικούς ιούς, που θέλουν να αναπαραχθούν πιστά. Γιατί να θες να αλλάξεις ή να παραλείψεις την αλήθεια;

Ένας τρίτος τρόπος είναι να δημιουργήσεις μια δομή που επιβραβεύει την σωστή αναπαραγωγή και τιμωρεί την παράφραση. Τέτοιες δομές είναι για παράδειγμα ο στρατός, τα σχολεία, και διάφοροι κώδικες ενδυματολογίας ή συμπεριφοράς σε μεγάλες εταιρίες. 

Να προχωρήσουμε στο πως γίνεται η μετάδοση; Πρόκειται για την αντίθετη διεργασία της προσβολής. Ο διανοητικός ιός έχει κάνει τον κύκλο του μέσα σου, κι εσύ τώρα τον μεταδίδεις σε άλλους.

Εδώ να κάνω μια μικρή παρένθεση για να σου ζητήσω κάτι. Αν είσαι άτομο με κάποια επιρροή σε άλλους, αν έχεις δημόσιο λόγο, αν είσαι παραγωγός σε τηλεόραση-ραδιόφωνο-youtube-podcasts, αν μιλάς σε ομάδες ανθρώπων, αν είσαι δάσκαλος ή γονιός, ΠΡΟΣΕΞΕ τι μνημίδια μεταδίδεις! Αν θέλεις την ελάχιστη που σου αναλογεί, θετική επίδραση στον κόσμο, φρόντισε τα μνημίδια που διασπείρεις να είναι τα μνημίδια που θες να δεις σε αυτόν. Κλείνει η παρένθεση. 

Πίσω στην μετάδοση των ιών. Προφανώς, ένας διανοητικός ιός που παροτρύνει τους ανθρώπους να τον μεταδώσουν, είναι πολύ πιο επιτυχημένος από κάποιον που το αφήνει στη τύχη. Πως όμως ένας ιός μπορεί να αλλάζει τη συμπεριφορά μας, ώστε να τον μεταδώσουμε; Ας δούμε…

Καταρχάς, μπορεί να σε προγραμματίσει με ένα μνημίδιο του τύπου «μοιράσου αυτό πριν να είναι αργά», το οποίο πατάει στα πρωταρχικά μνημίδια της Κρίσης και της Ευκαιρίας (βλ. «δείτε το, πριν το κατεβάσουν»). Μπορεί να σε προγραμματίσει με ένα μνημίδιο του τύπου «μάθε αυτό στα παιδιά για να τα βοηθήσεις», το οποίο πατάει στο δευτερογενές μνημίδιο της Φροντίδας. Ή μπορεί να σε προγραμματίσει να τον ευαγγελίσεις. 

Με τη λέξη «ευαγγελισμός» εννοώ τον προσηλυτισμό, το «να περάσω την άποψή μου», το «να περάσω ή να κοινοποιήσω το μήνυμα» και τις διάφορες προσφορές εγγραφής (βλ. «κάντε subscribe»). Ξέρω βέβαια ότι πολύ άνθρωποι δεν τον βλέπουν με καλό μάτι. Όμως το παράδοξο με τον ευαγγελισμό είναι ότι εκτός από τη διασπορά διανοητικών ιών, είναι υπεύθυνος και για τις θετικές επιδράσεις στον κόσμο. Με άλλα λόγια, μπορεί να έχεις την καλύτερη ιδέα στο σύμπαν, αλλά για να κάνει την οποιαδήποτε διαφορά, θα πρέπει να την πεις, να την φωνάξεις, να την δείξεις στους άλλους, να τους την μεταφέρεις, δηλαδή να την ευαγγελίσεις! 

Ο ευαγγελισμός είναι η επί σκοπό μετάδοση μνημιδίων. Όπως σου είπα και πιο πάνω, διπλοτσέκαρε τι μνημίδια μεταδίδεις στον κόσμο. Φρόντισε να είναι αυτά που θέλεις να έχει.

Πίσω στους διανοητικούς ιούς. Οποιοδήποτε μνημίδιο έχει αυτά τα τρία χαρακτηριστικά, προσβολή, αναπαραγωγή και μετάδοση, μπορεί να είναι τέτοιος, και να προσβάλει όλο και περισσότερους ανθρώπους. Υπάρχουν δε, δύο μεγάλες κατηγορίες διανοητικών ιών. 

Η πρώτη κατηγορία είναι οι σχεδιασμένοι ιοί. Ιοί που κατασκευάστηκαν. Με αυτούς, που περιλαμβάνουν απάτες τύπου «πυραμίδας», επικοινωνιακό κομμάτι πολιτικών κομμάτων, συγκεκριμένα σεμινάρια, κλπ, θα ασχοληθούμε σε μελλοντικά κείμενα. Η δεύτερη κατηγορία αφορά ιούς που εξελίχθηκαν ιστορικά από μόνοι τους, τους πολιτισμικούς ιούς. Τέτοιοι είναι η διαφήμιση, τα προγράμματα τηλεόρασης, οι θεωρίες συνομωσίας, κλπ. Ομοίως και για αυτούς, λίγη υπομονή.

Όπως είδες οι διανοητικοί ιοί δεν είναι κάτι που κολλάς με ένα φτέρνισμα, όπως ο Covid-19. Κολλάνε με πολύ πιο απλά πράγματα, όπως μια συζήτηση για παράδειγμα. Αν πρόκειται δε για σχεδιασμένο ιό, αυτός ανεξαρτητοποιείται άμεσα από τον δημιουργό του και εξελίσσεται, ώστε να μολύνει όσο το δυνατόν περισσότερους.

Φωτογραφία: carts

Οι διανοητικοί ιοί δεν είναι κάτι μακρινό ή επιστημονική φαντασία. Βρίσκονται εδώ από την απαρχή του πολιτισμού και συνεχώς γίνονται όλο και καλύτεροι στο να μας προσβάλουν. Έχουν πλέον νέους τρόπους μετάδοσης: τη δημοφιλή μουσική, τις τεχνικές πωλήσεων και το internet. Όπως έχουν και αρχαίους τρόπους μετάδοσης: την εκπαίδευση, τις θρησκευτικές διδαχές ή ακόμα και τη συνομιλία με κοντινά μας πρόσωπα. Αν το καλοσκεφτείς, παραμονεύουν παντού. 

Κολλάς, αν διαβάσεις εφημερίδα ή μπεις σε ενημερωτικό site. Κολλάς, αν ακούσεις ραδιόφωνο. Κολλάς, ακόμα κι αν κάνεις video chat με την παρέα σου συνομιλώντας περί ανέμων και υδάτων. Βέβαια, το αν και πόσο επιβλαβείς για τη ζωή σου είναι οι ιοί των οποίων είσαι φορέας, είναι κάτι που το ξέρεις μόνο ο ίδιος ή η ίδια.

Τι σημάδια θα είχες, αν ισχύει το «κακό» σενάριο και όντως σου καταστρέφουν τη ζωή; Φυσικά και οι ιοί δεν θα σου χτυπήσουν το κουδούνι ένα πρωί για να σου πουν: «Καλημέρα! Θα μπορούσαμε να σας προσβάλουμε για να σας κάνουμε τη ζωή δύσκολη;» Αυτό θα γίνει αργά και ύπουλα χωρίς καν να το καταλάβεις. Ύστερα μπορείς να κοιτάξεις τη συμπτωματολογία. 

Μήπως η ζωή σου δεν πάει εκεί που ήθελες; Μήπως έχεις προβλήματα με τις σχέσεις σου, κοινωνικές ή προσωπικές; Μήπως υπάρχει κάποιο μνημίδιο (ιδέα, άποψη, υποκουλτούρα ή δόγμα), που σε πάει προς την κατεύθυνση των δικών του σκοπών με αντάλλαγμα την ποιότητα της ζωής σου;

Η ευάλωτη ομάδα είναι τα παιδιά. Αυτά βομβαρδίζονται (και με μεγάλη διασπορά) από μικρή ηλικία, παρόλο ή εξαιτίας του ότι είναι «σφουγγάρια». Διανοητικοί ιοί που δημιουργούν μονογονεϊκές οικογένειες, ή οδηγούν παιδιά και εφήβους σε πάσης φύσης εθισμούς, τα εξοστρακίζουν στο περιθώριο, και σε πολλές περιπτώσεις τα καταδικάζουν στην απόγνωση. Αν κοιτάξουμε με προσοχή τις νέες γενιές, βλέπουμε ένα μεγάλο ποσοστό παιδιών και εφήβων με σημαντική απόκλιση από τις τρέχουσες αξίες και πολύ ανησυχητικούς δρόμους.

Φωτογραφία: Shadowtuga

Σε ένα μεγάλο βαθμό, υπεύθυνοι είναι οι διανοητικοί ιοί. Ελέγχουν το μυαλό σου υποσυνείδητα και το τραβάνε προς διαφορετικές κατευθύνσεις, αποσπώντας σε από τα σημαντικά της ζωής σου, και προκαλώντας μόνο σύγχυση, στρες και τελικά παραίτηση. Αρκετές φορές μάλιστα, ζωή σιωπηλής απόγνωσης, ακόμα και αυτοκτονία. 

Σε κατευθύνουν εκεί που χρειάζεται για τον σκοπό τους και αδιαφορούν για το που θες εσύ να πας. Υποσυνείδητα όμως. Εσύ το μόνο που καταλαβαίνεις, όσο περνούν τα χρόνια, είναι ότι η ζωή δεν είναι πια και τόσο διασκεδαστική. Ίσως έχεις αρχίσει να τη νιώθεις περισσότερο ως βάρος, χωρίς ιδιαίτερο νόημα. Έχεις χάσει πλέον τα κίνητρά σου και τα πράγματα που σε «γέμιζαν» στο παρελθόν, πλέον δεν το κάνουν και τόσο. Οι απολαύσεις της ζωής μοιάζουν να έχουν χάσει τη γεύση τους, κι εσύ βλέπεις τη ζωή την ίδια σαν ένα ατέλειωτο χαμαλίκι, όσο τρέχεις να προλάβεις προθεσμίες, καταστάσεις ή ρημαγμένες σχέσεις.

Υπάρχει πολύ σοβαρή πιθανότητα αυτά που περιγράφω να είναι τα αποτέλεσμα των διανοητικών ιών, που έχουν απλώσει τα μνημίδιά τους μέσα σου και σε τραβούν σαν μαριονέτα. Το χειρότερο είναι δε, πως δεν μπορούμε και να ζήσουμε χωρίς αυτούς, εκτός κι αν ζήσουμε σε πλήρη και ολοκληρωτική επικοινωνιακή απομόνωση. Η καλύβα στο βουνό θα ήταν μία λύση για μερικούς. 

Για τους υπόλοιπους, έχω μερικά πράγματα να πω για τη θεραπεία, αλλά αυτά θα τα κρατήσω για αργότερα, αφού γνωρίσουμε καλύτερα τους σχεδιασμένους και τους πολιτισμικούς ιούς στα επόμενα κείμενα. Προς το παρόν, να πω ότι θέλει πολύ δουλειά για να δεις τα πράγματα διαφορετικά. Όμως το πρώτο βήμα το έχεις ήδη κάνει, μόνο και μόνο που τους αναγνωρίζεις.

Μέχρι την επόμενη φορά που θα τα πούμε, τσέκαρε οποιαδήποτε πληροφορία σχετικά με τον Covid-19 δύο φορές και από αξιόπιστες πηγές. Αν είναι επιβλαβής για τη ζωή σου ή τους άλλους, απόρριψε την και κυρίως, ΜΗΝ ΜΕΤΑΔΙΔΕΙΣ! Αυτό ισχύει και για όλους τους ιούς (διανοητικούς και μη), πόσο μάλλον σε αυτή την παράξενη εποχή και κατάσταση που ζούμε. 

Προστάτευσε τον εαυτό σου και τους γύρω σου, κυρίως τις ευπαθείς ομάδες. Δώσε χρόνο και χώρο στην ιατρική. Δεν θα σε απογοητεύσει, όπως δεν έκανε ούτε στο παρελθόν σε αντίστοιχες καταστάσεις. Όσο για τους διανοητικούς ιούς, ρίξε μια γενναία ματιά μέσα σου. Τι από όλα αυτά το έχεις διαλέξει πραγματικά εσύ;

ΛΟΙΠΑ ΜΕΤΑΙΣΘΗΣΙΟΓΟΝΑ
(Βιβλιογραφία και προτεινόμενα αναγνώσματα)

Dawkins, Richard. The Selfish Gene, New Edition (Oxford University Press, 1989).
Dennett, Daniel C. Consciousness Explained (Little, Brown, 1991).
Brodie, Richard. Virus of the Mind (Integral Press, 1996).
Lynch, Aaron. Thought Contagion: how belief spreads through society  (Basic Books, 1996).
Aunger, Robert.  The Electric Meme: a new theory of how we think (Free Press, 2002).