Τετάρτη 21 Μαρτίου 2018

Πώς να χακάρεις ένα μυαλό #17: Διανοητικοί ιοί


Πριν από πολλά-πολλά χρόνια, σε ένα όχι και τόσο μακρινό γαλαξία, εμφανίστηκε ένα καινούργιο είδος οργανισμού, αν μπορούμε να το πούμε έτσι.

Αυτό το είδος είχε μια περίεργη και πρωτοφανή ιδιότητα: μπορούσε να εισχωρεί σε άλλους οργανισμούς και να τους «χρησιμοποιεί» για να φτιάξει αντίγραφά του. Αυτό το τρομαχτικό πλάσμα το ονομάσαμε ιό.
 
Ο ιός υπάρχει σε τρεις διαφορετικούς κόσμους. Ο πρώτος κόσμος είναι ο βιολογικός σε φυτά ζώα και ανθρώπους. Εκεί πρώτο-ανακαλύφθηκαν οι ιοί: η ελιά έχει, η γάτα έχει, εσύ έχεις. Υπάρχουν αναρίθμητοι τέτοιοι ιοί και αναρίθμητα αντίγραφά τους χαρούμενα (ή όχι και τόσο) τριγύρω.

Ο δεύτερος κόσμος είναι μέσα στους υπολογιστές, στο software, στα δεδομένα, στο δίκτυο. Εδώ οι ιοί δεν ανακαλύφθηκαν, προγραμματίστηκαν να υπάρχουν.

Για την ιστορία να πω ότι ο πρώτος ηλεκτρονικός ιός δημιουργήθηκε κατά λάθος το 1988 από ένα φοιτητή του πανεπιστημίου Cornell, τον Robert Morris Jr. Αυτός έκανε ένα πείραμα σε ένα εθνικό, κυβερνητικά χρηματοδοτούμενο, δίκτυο. Έφτιαξε ένα πρόγραμμα του οποίου η δουλειά ήταν να αντιγράφει τον εαυτό του σε κάθε υπολογιστή. Ένα λάθος όμως στον κώδικα άφησε το πρόγραμμα ανεξέλεγκτο να αντιγράφει τον εαυτό του σε εκατομμύρια αντίτυπα.

Το δίκτυο έπεσε για ώρες. Η κυβέρνηση θεώρησε την επίθεση τόσο σοβαρή που του απήγγειλε ομοσπονδιακές κατηγορίες. Το πρόγραμμά του έγινε γνωστό ως «διαδικτυακό σκουλήκι», αγγλιστί «internet worm», το οποίο είναι και ένας από τους τύπους των ηλεκτρονικών ιών.

Φωτογραφία: AndyGlamasaurus
Σήμερα όλοι καταλαβαίνουν τι σημαίνει η φράση «ιός στο computer». Μια ολόκληρη βιομηχανία antivirus έχει αναπτυχθεί, προφανώς γιατί καταλαβαίνουμε τους υπολογιστές πολύ καλύτερα από το DNA. Ένα σωρό εταιρίες θα σου προσφέρουν τα «αντί-ιοικά» τους προγράμματα, που θα κρατήσουν τον υπολογιστή σου καθαρό από κάθε κακόβουλη επίθεση.

Και δωσ’ του οι κακοί χάκερ να εφευρίσκουν νέους τρόπους βασανισμού, και να τα updates στα antivirus να συνεχίζεται η μάχη... Οι τεχνολογικές εξελίξεις με τα δίκτυα υψηλής ταχύτητας, τους δίσκους τεράστιας χωρητικότητας και τις «έξυπνες» συσκευές θα κάνουν απλώς τα πράγματα χειρότερα.

Ας προχωρήσουμε όμως στον τρίτο κόσμο, αυτόν για τον οποίο συνεχίζεις να διαβάζεις. Τον κόσμο των διανοητικών ιών, των ιών της σκέψης. Εδώ τα πράγματα είναι ακόμα πιο περίεργα. Οι διανοητικοί ιοί μπορούν να ανακαλυφθούν, αλλά και να εφευρεθούν!

Ακριβώς 40 χρόνια πριν, στην Jonestown της Γουιάνας, περίπου 900 άτομα πραγματοποίησαν ομαδική αυτοκτονία εξαιτίας μιας αίρεσης και της πλύσης εγκεφάλου που δέχτηκαν από τον ηγέτη της, Jim Jones. 900 άνθρωποι ήπιαν οικειοθελώς ένα μείγμα κυανίου και βάλιουμ. Ένα τόσο τραγικό γεγονός που σόκαρε την παγκόσμια κοινή γνώμη και έγινε μέχρι και ταινία. Τι στο καλό σκέφτονταν;

Σίγουρα ήξεραν ότι θα πεθάνουν. Όμως το τι άλλο «ήξεραν» είναι μόνο εικασίες. Πίστευαν ότι θα έχουν κάποια φοβερή μετά θάνατον ανταμοιβή; Ακολουθούσαν τις οδηγίες του ηγέτη τους αδιαμαρτύρητα σαν να ήταν θεός; Είχαν τόσο πίστη στην πίστη τους που θεωρούσαν ότι όλα θα συμβούν για ένα μεγαλύτερο καλό;

Ήξεραν ότι θα πεθάνουν. Όμως δεν ήπιαν το δηλητήριο από κάποια βαθύτερη παρόρμηση. Προγραμματίστηκαν για αυτό. Προγραμματίστηκαν με συγκεκριμένα μνημίδια που είχαν ως αποτέλεσμα τον θάνατό τους.

Άραγε γιατί ξοδεύονται τέτοια τεράστια ποσά στη διαφήμιση; Γιατί υπάρχουν οι αστικοί μύθοι και οι ιστορίες τύπου «συνέβη σε ένα φίλο φίλου μου»; Γιατί κάθε τόσο ξεπετάγονται καινούργια hoaxes και θεωρίες που δεν έχουν καμία απολύτως βάση;

Οι απαντήσεις βρίσκονται στους διανοητικούς ιούς. Το «μυαλό» μας έχει όλα όσα χρειάζεται ένας ιός για να υπάρξει. Ακριβώς όπως στους υπολογιστές και στην Φύση. Φυσικά η σύγχρονη κοινωνία της επικοινωνίας, των κοινωνικών (και όχι μόνο) δικτύων και των τεράστιων ταχυτήτων κάνει τα πράγματα ακόμα πιο δύσκολα...

Όμως τι ακριβώς είναι ένας ιός; Στους τρεις κόσμους -Φύση, υπολογιστές και νόηση- είναι το ίδιο πράγμα: ένας αναπαραγωγικός μηχανισμός, κάτι που «μπαίνει» μέσα στον φορέα και αναπαράγεται εκεί. Κάτι που ζει και πολλαπλασιάζεται παρασιτικά. Ένας ιός αντλεί από το περιβάλλον του φορέα του για να αναπαράγει αντίγραφα του εαυτού του. Αυτό δεν είναι καθόλου αστείο πράγμα.

Γιατί εκεί που είχες ένα σε λίγο θα έχεις δύο, μετά τέσσερα, μετά οχτώ, ύστερα 16 και λίγο αργότερα 32, μετά 64, 128, 256… Σύντομα ο αριθμός θα έχει χτυπήσει δισεκατομμύρια με το αρχικό «ένα» να έχει πλημυρίσει το περιβάλλον του.

Στη βιολογία, ο ιός εκμεταλλεύεται τους αναπαραγωγικούς μηχανισμούς του κυττάρου που επιτίθεται, για να πολλαπλασιαστεί. Το κύτταρο αμέριμνο κάνει τα πράγματα που κάνει ένα κύτταρο, φτιάχνει πρωτεΐνες, διπλασιάζει νουκλεϊκά οξέα ή προετοιμάζεται να διασπαστεί σε δύο όμοια. Κάπου εκεί εισχωρεί και ο πονηρός ιός και το «κοροϊδεύει», ώστε να του φτιάξει αντίγραφα μαζί με τις κυτταρικές αναπαραγωγικές διαδικασίες ή ακόμα και σε βάρος τους.

Οπουδήποτε υπάρχουν πράγματα που μπορούν να αντιγραφούν υπάρχουν και ιοί. Οι υπολογιστές και τα δίκτυα δημιουργήθηκαν ακριβώς για να αντιγράφουν δεδομένα. Αυτός είναι ακριβώς ο φυσικός τόπος των ιών και –εδώ που τα λέμε- το ότι τα πρώτα computer viruses δημιουργήθηκαν πολύ γρήγορα στην ιστορία των υπολογιστών δεν πρέπει να μας εκπλήσσει. 

Παρόλα αυτά οι υπολογιστές είναι κατασκεύασμα του ανθρώπου και το ίδιο και οι ιοί τους, για αυτό και τα δύο είναι στη σφαίρα της κατανόησης και του ελέγχου. Η βιολογική αναπαραγωγή από την άλλη είναι μια εντελώς διαφορετική ιστορία.

Φωτογραφία: RohMah1
Μπορεί να ξέρουμε ότι το DNA είναι υπεύθυνο για τη ζωή, αλλά δεν έχουμε σχεδόν την παραμικρή ιδέα για το πώς ένας τόσο πολύπλοκος οργανισμός όπως ο άνθρωπος μπορεί να εξελιχθεί από ένα και μόνο κύτταρο. Έχουμε ακόμα πολύ-πολύ δρόμο μέχρι να καταφέρουμε να φτιάξουμε ζωή από το μηδέν κατασκευάζοντας εξ αρχής τo DNA, ακόμα κι αν ξεπεράσουμε τους ηθικούς φραγμούς.

Να επανέλθω στους ιούς. Όπως είπα, ένας ιός υπάρχει όπου υπάρχει ενδεχόμενο αντιγραφής, copy/paste δηλαδή. Μέχρι πριν από μερικά εκατομμύρια χρόνια το μόνο τέτοιο διαθέσιμο μέσο ήταν διαμέσου της αναπαραγωγής του DNA. Ο ιός δεν το αλλάζει αυτό. Απλώς εξαπατά το κύτταρο να αντιγράψει μαζί με το DNA (ή κάποιες φορές αποκλειστικά) τον εαυτό του.

Από τη στιγμή που ο ιός «έχει πιάσει δουλειά», τρία πράγματα μπορεί να συμβαίνουν στο κύτταρο. Είτε ο ιός δεν έχει σημαντική επίδραση πέρα από μια ελαφριά δυσχέρεια στις κυτταρικές λειτουργίες, είτε επιδρά βλαπτικά «σαμποτάροντάς» τες (όσον αφορά βέβαια τον ίδιο τον ιό, το κύτταρο λειτουργεί μια χαρά), είτε επιδρά με κάποιον ωφέλιμο τρόπο βελτιώνοντας τις λειτουργίες και «αναβαθμίζοντας» κατά κάποιο τρόπο το κύτταρο.

Τον ιό βέβαια δεν τον ενδιαφέρει. Εκείνος θα εγκατασταθεί μέσα στο κύτταρο για να εκμεταλλευτεί τους μηχανισμούς αντιγραφής του. Κάθε κύτταρο απλώς αντιγράφει οδηγίες για την κατασκευή πρωτεϊνών, οι οποίες με τη σειρά τους κανονίζουν τις λειτουργίες του κυττάρου. Τώρα θα φτιάξουμε οξυγόνο, τώρα θα αποθηκεύσουμε σάκχαρα, τώρα θα διασπαστούμε, τώρα θα πεθάνουμε. Όλα αυτά γίνονται μέσω αντιγραφών σε οδηγίες. Εκεί ο ιός θα βάλει και τις δικές του.

Πλέον το κύτταρο θα αντιγράφει και τον κώδικα του ιού φτιάχνοντας αντίγραφά του που θα μολύνουν και άλλους. Αυτό το τελευταίο είναι εξίσου σημαντικό, αλλιώς ο ιός δεν θα επιβιώσει για πολύ. Το πώς θα γίνει αυτό ποικίλει. Μπορεί το κύτταρο κάποια στιγμή να σπάσει, ενώ είναι γεμάτο με στελέχη του ιού ή μπορεί να οδηγήσει τον οργανισμό στο να φτερνίζεται πακτωμένα με ιό σταγονίδια.

Δεν υπάρχει κάτι μαγικό εδώ πέρα. Είναι απλώς οδηγίες αναπαραγωγής. Το ίδιο πράγμα συμβαίνει και στους υπολογιστές. Όταν κάποιος «τρέξει» ένα μολυσμένο με ιό πρόγραμμα, ο κώδικας του ιού ενεργοποιείται και αντιγράφει τον εαυτό του σε άλλα προγράμματα ή αρχεία. Μόλις ένα από αυτά αντιγραφεί σε άλλον υπολογιστή, ο κύκλος της μόλυνσης ανοίγει ξανά.

Αυτά είναι τα κοινά χαρακτηριστικά των ιών κάθε είδους και μπορούμε να τα σταχυολογήσουμε σε 4 σημεία:
  • Κάτι ξένο εισχωρεί στο περιβάλλον
  • Κάποιου είδους αντιγραφή συμβαίνει εκεί
  • Υπάρχει κάποιου είδους οδηγία για αυτή την αντιγραφή
  • Το ξένο σώμα αντιγράφεται και πιθανόν να δίνει νέες οδηγίες για την αντιγραφή του σε άλλα περιβάλλοντα, ώστε να συνεχίσει
Επομένως από την πλευρά του ιού, το μόνο που έχει σημασία είναι η αναπαραγωγή του, να κάνει όσο το δυνατόν περισσότερα αντίγραφα του εαυτού του. Αυτό είναι σημαντικό να καταλάβεις το πώς το λέω, γιατί κάτι παρόμοιο έχουμε δει και στα μνημίδια. Όχι ότι ο ιός σκέφτεται, έχει νοημοσύνη ή τίποτα σκοτεινές ορέξεις. Είναι απλά ένας αναπαραγωγικός μηχανισμός. Όμως το να βλέπουμε τα πράγματα από τη μεριά του μας δίνει γνώση για το τι είναι σημαντικό: το πώς και γιατί ο ιός διασπείρεται.
 
Βλέπεις το σύμπαν έχει πολλούς και διάφορους μηχανισμούς αντιγραφής, άλλους έμμεσους και άλλους ευθείς. Οι ιοί είναι ένας από αυτούς, έτσι όπως διασπείρονται από οργανισμό σε οργανισμό, από υπολογιστή σε υπολογιστή και βέβαια, από μυαλό σε μυαλό.

Ας μπούμε λοιπόν και σε αυτό τον κόσμο. Τα μυαλά μας κάνουν εξαιρετική δουλειά και στην αντιγραφή αλλά και στο να ακολουθούν οδηγίες. Θυμήσου τι χρειάζεται ένας ιός: να εισχωρήσει, να αντιγραφεί, πιθανόν να δώσει οδηγίες και τελικά να αναπαραχθεί. Η κατάσταση είναι πιο ονειρεμένη και από διακοπές σε εξωτικό νησί!

Φωτογραφία: Pelissa
Η φυσική διαπίστωση είναι ότι το μυαλό μας είναι ευάλωτο στους δικούς του ιούς. Αυτοί εισχωρούν με τις καινούργιες ιδέες και τις πληροφορίες που δεχόμαστε. Αντιγράφονται, αφού μιλάμε ο ένας στον άλλον και αλληλοεπηρεαζόμαστε. Μας δίνουν οδηγίες προγραμματίζοντάς μας με μνημίδια που αλλοιώνουν τη συμπεριφορά μας. Διασπείρονται όταν βρουν πρόσφορο έδαφος σε κάποιο καινούργιο δεκτικό μυαλό.

Τα παραδείγματα των διανοητικών ιών ποικίλουν από περιστασιακές μόδες μέχρι θρησκευτικές αιρέσεις (όπως και στη βιολογία ή τους υπολογιστές, δεν είναι όλοι το ίδιο επικίνδυνοι). Ουσιαστικά είναι το οποιοδήποτε κομματάκι υποκουλτούρας που έχει απήχηση στους ανθρώπους και τους αλλάζει τον τρόπο σκέψης, αλλοιώνοντας έτσι τη συμπεριφορά τους.

Όμως νομίζω, αρκετά για σήμερα. Τα υπόλοιπα θα τα πούμε την επόμενη φορά. Τις κατηγορίες των διανοητικών ιών και το πώς χρησιμοποιούν τις μεθόδους προγραμματισμού που είδαμε σε προηγούμενο άρθρο για να μας μολύνουν και να μας χειραγωγήσουν. Πως αναπαράγονται και πως διασπείρονται στον γενικό πληθυσμό αλλάζοντας πολιτισμούς ολόκληρους.

Μέχρι τότε να προσέχεις τα κρυολογήματα πάσης φύσης. Είτε στο σώμα, είτε στον υπολογιστή, είτε στο μυαλό σου, δεν έχουν την άδεια σου. Έτσι δεν είναι;


ΛΟΙΠΑ ΜΕΤΑΙΣΘΗΣΙΟΓΟΝΑ
(Βιβλιογραφία και προτεινόμενα αναγνώσματα)
Dawkins, Richard. The Selfish Gene, New Edition (Oxford University Press, 1989).
Dennett, Daniel C. Consciousness Explained (Little, Brown, 1991).
Brodie, Richard. Virus of the Mind (Integral Press, 1996).
Lynch, Aaron. Thought Contagion: how belief spreads through society  (Basic Books, 1996).
Aunger, Robert.The Electric Meme: a new theory of how we think (Free Press, 2002).


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου