Στο προηγούμενο άρθρο είδαμε από ψηλά την
απέραντη φυλακή του μυαλού που απαρτίζει την κοινωνία μας, και τους
δεσμοφύλακες που κρατούν τους ανθρώπους στοιχημένους, ίδιες μαριονέτες που
εξυπηρετούν μόνο την αυτοσυντήρηση του συστήματος.
Σύμφωνα με το μοντέλο των υπερμνημιδίων έχουμε πλέον μία απάντηση σχετικά με το
γιατί τα πράγματα είναι όπως είναι ή τουλάχιστον γιατί δεν θα μπορούσαν να
είναι διαφορετικά. Έχουμε μία αιτιολόγηση σχετικά με το γιατί οι άνθρωποι
συμπεριφέρονται όπως συμπεριφέρονται, και το πώς τα μνημίδια τους χειραγωγούν
δημιουργώντας κοινωνίες και πολιτισμούς. Οπότε αν έχασες το προηγούμενο άρθρο, διάβασέ το εδώ πριν συνεχίσεις, ώστε να καταλαβαίνεις καλύτερα για τι πράγμα μιλάω.
Όπως σου υποσχέθηκα, σήμερα θα μιλήσουμε για τα «νήματα της μαριονέτας», όλες τις πανίσχυρες αλυσίδες που χρησιμοποιούν τα υπερμνημίδια για να δεσμεύουν τους ανθρώπους. Καταρχήν είναι πολύ σημαντικό για ένα υπερμνημίδιο να κάνει τους οπαδούς του να προσφέρουν οικειοθελώς την ενέργειά τους, καθώς με αυτό τον τρόπο μένει απερίσπαστο στην αναζήτηση νέων οπαδών. Παραδείγματος χάριν, τα μεγάλα και ισχυρά υπερμνημίδια αναγκάζουν τους οπαδούς τους να συμπεριφέρονται με συγκεκριμένους κανόνες.
Στις ανθρώπινες κοινωνίες, όταν κάποιος δεν έχει τη δύναμη να αναγκάσει κάποιον άλλο να κάνει κάτι, χρησιμοποιεί μεθόδους όπως η λογική παραίνεση, η πειθώ ή οι υποσχέσεις. Αυτοί είναι πιο εκλεπτυσμένοι τρόποι, που όμως δεν υπάρχουν στη Φύση. Τα υπερμνημίδια μπορεί να χρησιμοποιήσουν τα παραπάνω, αλλά διαθέτουν και ακόμα πιο ισχυρά όπλα.
Το πρόβλημα είναι ότι ένα άτομο δεν χρειάζεται να σκέφτεται συνειδητά ένα υπερμνημίδιο για να του δίνει την ενέργειά του και να το τρέφει. Από το υποσυνείδητο και την παραδοσιακή ψυχοδυναμική προσέγγιση μέχρι την σύγχρονη νευρολογία, όλα δείχνουν ότι οι περισσότερες σκέψεις και πράξεις μας γίνονται στον «αυτόματο πιλότο» με την ελάχιστη (αν όχι ανύπαρκτη) εμπλοκή του συνειδητού. Αυτό ακριβώς είναι το χαρακτηριστικό που χρησιμοποιεί το υπερμνημίδιο. Με αυτόν τον τρόπο καταφέρνει να παίρνει ενέργεια όχι μόνο από τους οπαδούς, αλλά και από τους φανατικούς εχθρούς του! Ας δούμε πώς...
Φαντάσου μια παρέα συνταξιούχων στο καφενείο να κριτικάρουν την κυβέρνηση για αδιαλλαξία, διαφθορά, κυνισμό και ηλιθιότητα. Όμως όταν το κάνουν στέλνουν τεράστια ποσότητα ενέργειας προς το υπερμνημίδιο. Διότι για εκείνο δεν έχει σημασία το πώς το σκέφτεσαι αλλά το ΌΤΙ το σκέφτεσαι. Μπορεί να χρησιμοποιήσει εξίσου καλά και την θετική και την αρνητική ενέργεια, αρκεί να είναι σε συντονισμό μαζί του.
 |
| Φωτογραφία: kevron2001 |
Έχω μιλήσει σε παλιότερο άρθρο για το γιατί οι ειδήσεις είναι γεμάτες κακά νέα. Τα κακά νέα φέρνουν δυσάρεστα συναισθήματα: άγχος, απέχθεια, μίσος και φυσικά φόβο. Γιατί ο σκοπός των δημοσιογράφων είναι να κερδίσουν την προσοχή μας. Τα ΜΜΕ και τα social media, όντας υπερμνημίδια από μόνα τους, υπηρετούν άλλα μεγαλύτερα.
Αυτό που θα σου πουν είναι ότι δίνουν ελεύθερη πρόσβαση σε όλες τις πληροφορίες, όμως ο μοναδικός τους σκοπός είναι να συντονίσουν τις σκέψεις των ανθρώπων με κάθε τρόπο σε ένα συγκεκριμένο μήκος κύματος.
Ένας άλλος αγαπημένος τρόπος των υπερμνημιδίων για να πάρουν την ενέργειά σου είναι να σε «βγάλουν από τα νερά σου». Οπότε με το που θα χάσεις την ισορροπία σου, αρχίζεις να σκέφτεσαι το υπερμνημίδιο κάνοντας το πιο δυνατό.
Ας πάρουμε για παράδειγμα κάποιον που βλέπει τις τιμές να
ανεβαίνουν και αντιδράει αρνητικά. Γίνεται εριστικός, παραπονιέται κι
ανταλλάσει πληροφορίες με τους φίλους του, ποστάρει σχετικά στα social media…
Στέλνει αρνητική ενέργεια προς το υπερμνημίδιο, εκείνο ενδυναμώνεται και η
κατάσταση χειροτερεύει (!)
Κάπου εδώ χρειάζεται να κάνουμε μια μικρή παύση και να βάλω έναν αναγκαίο αστερίσκο. Υπάρχουν άνθρωποι που θέλουν τα μνημίδιά τους σε κουτάκια, αριθμημένα και στοιχειοθετημένα. Πολλοί από αυτούς έχουν σπουδάσει στον θετικό τρόπο σκέψης και χρειάζονται αποδείξεις για τις αλήθειες τους ή έστω αποδοχή από τις κοινότητες στις οποίες ανήκουν. Επομένως, πράγματα που είπα παραπάνω ενδέχεται να είναι κόκκινο πανί για την αιτιοκρατική και επιστημονικοφανή τους αντίληψη. Προλαβαίνω δηλαδή την ερώτηση «Μα καλά, είναι δυνατόν να ανεβαίνουν οι τιμές, επειδή γκρινιάζει ο Μπάμπης από τον Εύοσμο;»
Είναι ένα λογικό ερώτημα και καταλαβαίνω ότι καταστάσεις σαν κι αυτές είναι δύσκολο να εξηγηθούν επαρκώς, γιατί μιλάμε για χαοτικά συστήματα, και αυτά βγάζουν νόημα μόνο εφόσον τα παρατηρούμε από απόσταση. Ο καλύτερος παραλληλισμός που μπορώ να κάνω είναι το χρηματιστήριο. Μία φήμη είναι αρκετή για να το διαλύσει. Αυτή η φήμη δεν είναι ανάγκη να ανταποκρίνεται στην ευρωστία των εταιριών που εμπλέκονται, κι όμως μπορεί να είναι καθοριστικής φύσης.
Παρόμοια πράγματα θα συμβούν και στον κόσμο του «Μπάμπη από τον Εύοσμο». Γκρινιάζοντας, υποτάσσεται στο υπερμνημίδιο κυβερνητική πολιτική, και αυτό παίρνει όλο και περισσότερο χώρο στην ιδεόσφαιρά του μέχρι που επιδρά στους περισσότερους τομείς της ζωής του, κυρίως με αυτόματο τρόπο. Όταν αυτό συμβεί σε πολλούς, έχουμε την αντίστοιχη «φήμη» που εξαπλώνεται και -όπως και στο χρηματιστήριο- τελικά φέρνει …ακόμα περισσότερους λόγους για γκρίνια!
Δεν υπάρχει κάτι μαγικό ή μεταφυσικό εδώ, αν και μπορεί να φαίνεται έτσι με την πρώτη ματιά. Εδώ είναι η διαφωνία μου με μεθόδους όπως το «μυστικό» ή πρακτικές όπως τα ταρώ και τα ζώδια. Για μένα έχει να κάνει με κοινωνική (και όχι μόνο) ψυχολογία και στατιστική.
 |
| Φωτογραφία: pitnerd |
Είναι ένας καινούργιος κόσμος, μια οπτική που ανοίγει νέους ορίζοντες, αλλά η ψυχολογία (και συνακόλουθα η φιλοσοφία) δεν έχει εξερευνήσει επαρκώς ακόμα. Κλείνω την μεγάλη, αλλά αναγκαία και σημαντική παρένθεση, και επιστρέφω στο θέμα μας.
Το πιο δυνατό νήμα του υπερμνημιδίου είναι ο Φόβος, το αρχαιότερο και πιο δυνατό συναίσθημα, ένα από τα βασικά βιολογικά κουμπιά. Δεν έχει σημασία τι φοβάσαι. Αν ο φόβος συνδεθεί με οποιονδήποτε τρόπο με το υπερμνημίδιο εκείνο θα λάβει την ενέργειά σου.
Η ανησυχία και το άγχος είναι λιγότερο δυνατά συναισθήματα, αλλά όχι ευκαταφρόνητα νήματα, καθώς κάνουν εξαιρετική δουλειά στο να συντονίζουν την ενέργεια του ατόμου με το υπερμνημίδιο. Αν ανησυχείς για κάτι, είναι δύσκολο να συγκεντρωθείς σε κάτι άλλο.
Η ενοχή είναι επίσης ένα από τα κύρια κανάλια από τα οποία το υπερμνημίδιο «αρδεύει» την ενέργεια των ανθρώπων. Η ενοχή μας επιβάλλεται από τα παιδικά χρόνια και είναι μία βολική μέθοδος χειραγώγησης. Διότι το μνημίδιο στρατηγικής που εντυπώνεται μαζί της είναι «Αφού είσαι ένοχος, πρέπει να κάνεις αυτά για να εξιλεωθείς».
Είναι δύσκολο να ζήσεις με την ενοχή, και οι άνθρωποι συνήθως προσπαθούν να την ξεφορτωθούν είτε με αυτοτιμωρία, είται προσπαθώντας να επανορθώσουν. Όμως και τα δύο υπονοούν υποταγή και ένα συγκεκριμένο τρόπο σκέψης.
Η αίσθηση του καθήκοντος είναι μία ειδική κατηγορία ενοχής. Το να «χρωστάς» κάτι, σημαίνει ότι κατά κάποιο τρόπο είσαι ένοχος και επομένως, υποχρεωμένος να το κάνεις. Σε κάθε περίπτωση, το αποτέλεσμα είναι ότι οι ένοχοι (και οι πραγματικοί, αλλά και εκείνοι που εσφαλμένα έχουν πειστεί ότι είναι) περιφέρονται με σκυμμένο κεφάλι, δίνοντας «ενέργεια» στο υπερμνημίδιο με την μορφή σκέψης.
Αξίζει επίσης να αναφέρω τα διάφορα ψυχολογικά συμπλέγματα που έχουν οι άνθρωποι, και λειτουργούν επίσης ως νήματα μαριονέτας για πολλά και διάφορα υπερμνημίδια. Για παράδειγμα στην περίπτωση του συμπλέγματος κατωτερότητας, οι άνθρωποι έχουν σκέψεις όπως «δεν είμαι όμορφος», «δεν έχω ταλέντο», «δεν είμαι έξυπνη» ή «δεν ξέρω πώς να επικοινωνήσω με τους ανθρώπους». Στην περίπτωση ενός ενοχικού συμπλέγματος, οι σκέψεις είναι του τύπου «έκανα κάτι λάθος» ή «όλοι με κρίνουν».
Στην περίπτωση που κυριαρχεί στην προσωπικότητα το αρχέτυπο του πολεμιστή, κατά το αντίστοιχο σύμπλεγμα, τα μνημίδια στρατηγικής θα είναι του τύπου «κηρύσσω πόλεμο στον εαυτό μου και στους γύρω μου», «θα πολεμήσω για όσα μου αξίζουν» ή «θα κερδίσω τη δύναμή μου». Ενώ στην περίπτωση ενός «εραστή της αλήθειας», οι σκέψεις είναι κάποια παραλλαγή του «θα αποδείξω με κάθε τρόπο ότι είμαι σωστός και οι άλλοι λάθος».
Όλα τα παραπάνω ισχύουν σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό για όλους, ακόμα και στις (περισσότερες) περιπτώσεις που δεν χαρακτηρίζονται ως «συμπλέγματα». Σε κάθε περίπτωση όμως, χρησιμοποιούνται ως κλειδιά ώστε οι διαφορετικές προσωπικότητες να συνεισφέρουν την ενέργειά τους οικειοθελώς. Διότι μόλις το υπερμνημίδιο βρει οποιαδήποτε σύνδεση, «κλειδώνει» και αρχίζει να απομυζεί την ενέργεια του ατόμου.
Η λίστα με τα νήματα-αλυσίδες που χρησιμοποιούν τα υπερμνημίδια για τις μαριονέτες τους δεν σταματάει εδώ. Συναισθήματα όπως η δικαιοσύνη, η υπερηφάνεια, η τιμή, η αγάπη, το μίσος, η απληστία, η γενναιοδωρία, η περιέργεια, ακόμα και η πείνα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως τέτοια. Τα συναισθήματα, όπως και τα ενδιαφέροντα ενός ατόμου, καθοδηγούν τις σκέψεις του με συγκεκριμένο τρόπο. Αν κάτι δεν έχει ενδιαφέρον, ούτε προκαλεί κάποιο συναίσθημα, είναι πολύ δύσκολο να συγκεντρωθείς σε αυτό. Μάλιστα σε τέτοιες περιπτώσεις, πολλές φορές περνάει εντελώς απαρατήρητο.
Σε αυτό το μοντέλο που συζητάμε, τα υπερμνημίδια είναι αδίστακτα. Μπορούν να πληγώσουν ένα άτομο ή να παίξουν με τις ανάγκες του, ώστε να του δεσμεύσουν την ενέργεια της σκέψης του. Ο γενικός κανόνας είναι ότι οι άνθρωποι αντιδρούν σε αρνητικά εξωτερικά ερεθίσματα με παρόμοιο τρόπο, π.χ. τα κακά νέα προκαλούν δυσαρέσκεια, τα ανησυχητικά νέα προκαλούν άγχος και φόβο, η προσβολή προκαλεί έχθρα, κλπ.
Επίσης κάποιες κακές συνήθειες μπορεί να χρησιμοποιηθούν σαν μηχανισμοί ενεργοποίησης, όπως π.χ. η συνήθεια να εκνευρίζεσαι ή να αγχώνεσαι με το τίποτα, η συνήθεια του να απαντάς άμεσα σε προκλήσεις, και γενικά η συνήθεια του να απαντάς αρνητικά σε αρνητικά εξωτερικά ερεθίσματα. Το άτομο μπορεί να γνωρίζει ότι οι αρνητικές σκέψεις και πράξεις δεν βγαίνουν ποτέ σε καλό, και παρόλα αυτά να συνεχίσει να κάνει τα ίδια λάθη από συνήθεια.
Οι συνήθειες μπορεί να προκαλέσουν προβλήματα, ακόμα και να παροπλίσουν ένα άτομο, και είναι δύσκολο να φύγουν. Γιατί οι παλιές συνήθειες πάντα έρχονται με μία ψευδαίσθηση άνεσης. Οι άνθρωποι εμπιστεύονται περισσότερο πράγματα που τους είναι οικεία. Τα καινούργια πράγματα προκαλούν κάποιου είδους ανησυχία. «Ο νέος είναι ωραίος, αλλά ο παλιός είναι αλλιώς» και τον έχουμε τεστάρει εμπειρικά.
Είναι σαν εκείνη την παλιά πολυθρόνα που συνηθίζεις να κάθεσαι για να χαλαρώσεις. Μπορεί μια καινούργια να είναι πιο βολική, αλλά κι αυτή «καλή είναι» και αρκετά άνετη. Η άνεση χαρακτηρίζεται από έννοιες όπως η βολικότητα, η εμπιστοσύνη, η θετική εμπειρία και η προβλεψιμότητα. Η καινούργια πολυθρόνα έχει αυτές τις ποιότητες σε πολύ μικρότερο βαθμό, οπότε παίρνει χρόνο σε μία καινούργια συνήθεια να γίνει παλιά.
Όπως βλέπεις οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν τα υπερμνημίδια για να επηρεάσουν τους ανθρώπους είναι τόσο ισχυρές, όσο και ύπουλες. Κανείς δεν ξεφεύγει. Οπότε το επόμενο λογικό ερώτημα είναι αν τελικά κάποιος μπορεί να απελευθερωθεί. Αυτό όμως είναι μια άλλη ιστορία για την οποία έχω μιλήσει παλιότερα.
Στην περίπτωση που το άτομο σταθεί απέναντι από το υπερμνημίδιο που το ελέγχει, τότε θα απομονωθεί και θα νικηθεί πολύ γρήγορα. Από μόνος του, κανείς δεν μπορεί να αλλάξει τίποτα. Αν κάποιος ξεφύγει από τα δεσμά της υποχρέωσης και μπει σε διαμάχη με το υπερμνημίδιο, το μόνο που θα καταφέρει είναι να σπαταλήσει την ενέργειά του. Στην καλύτερη περίπτωση, θα εξοστρακιστεί από το σύστημα. Στην χειρότερη, θα τον συνθλίψουν σαν σταφύλι.
Κάποιος που βάζει σκοπό να σπάσει τους κανόνες ενός υπερμνημιδίου, μπορεί να βρεθεί εκτός νόμου πολύ γρήγορα. Όταν τελικά τον πιάσουν και τον δικάσουν, στην επιφάνεια θα φαίνεται ότι ο πρώην οπαδός τιμωρείται για την «διαμαρτυρία» και τις πράξεις του, όμως στην πραγματικότητα η τιμωρία υπάρχει επειδή ο οπαδός δεν ήταν αρκετά υποταγμένος, ώστε να δώσει την ενέργειά του.
Λέμε «αμαρτία λεγόμενη, η μισή συγχωρεμένη» γιατί ένα άτομο που έχει ομολογήσει την ενοχή του, είναι έτοιμο να υποταχθεί στο υπερμνημίδιο. Φυσικά εκείνο δεν ενδιαφέρεται για την μεταμέλεια του οπαδού. Ενδιαφέρεται μόνο στο να ανακτήσει τον έλεγχο. Αν το αφήσεις να σε χειραγωγήσει δε, τότε θα το δεις να γίνεται όλο και πιο ευγενικό μαζί σου. Από την άλλη αν αρνηθείς να μετανοήσεις, θα απορριφθείς, μιας και δεν έχεις τίποτε άλλο να προσφέρεις.
Για αυτούς που όντως μετανοούν, τα κίνητρα του υπερμνημιδίου είναι συνήθως καμουφλαρισμένα πίσω από ηθικές αρχές. Αυτό που υπονοείται είναι ότι ένα άτομο που δείχνει ειλικρινή μεταμέλεια, δεν μπορεί να είναι και τόσο κακό τελικά… Αλλά νομίζω ότι μπορείς να ξεχωρίσεις την διαφορά των πραγματικών ηθικών αξιών από τα κρυφά κίνητρα, τώρα που γνωρίζεις τι εκπροσωπεί το κάθε υπερμνημίδιο και το ποιοι είναι οι πραγματικοί του στόχοι. Έτσι δεν είναι;
ΜΕΤΑΙΣΘΗΣΙΟΓΟΝΑ
(Βιβλιογραφία και προτεινόμενα αναγνώσματα)
Distin, Kate. The Selfish Meme: A Critical Reassessment (Cambridge University Press, 2004).
Zeland, Vadim. Reality Transurfing. Steps I-V (CreateSpace Independent Publishing, 2016)
Brodie, Richard. Virus of the Mind (Integral Press, 1996).
Μπακιρτζής, Κωνσταντίνος. Επικοινωνία και αγωγή (Gutenberg, 2003).
