Ακόμα κάνεις πράγματα που δεν θέλεις;
Ακόμα περιμένεις να γίνεις ουρανοκατέβατα
χαρούμενος ή χαρούμενη, να είσαι υγιής, να έχεις ηρεμία, να νιώθεις ασφάλεια,
να αγαπάς και να αγαπιέσαι; Κάθε σου προσπάθεια φαίνεται να πέφτει στο κενό,
και σε κάθε στροφή σε περιμένουν νέα εμπόδια, προβλήματα ή εχθροί. Ο αγώνας
φαίνεται τραγικά άνισος έως και μάταιος…
Φτάσαμε όμως αισίως στο #38, και (όπως θα έπρεπε να έχεις φανταστεί, αν έχεις διαβάσει το βιβλίο) κάτι κομβικό και παράξενο θα συμβεί σε αυτό το νούμερο. Σήμερα θα πιάσουμε το κομβικό θέμα, που σου είχα υποσχεθεί μερικά χρόνια πριν, και αυτά που θα διαβάσεις, θα σου φανούν αρκετά παράξενα. Αλλά ελπίζω ότι θα σου λύσουν αρκετές απορίες και ίσως να ανοίξουν τον μυαλό σου λίγο παραπάνω.
Είναι επίσης το τελευταίο άρθρο αυτής της σειράς. Για περισσότερα μπορείς να πας κατευθείαν στις «απίστευτες περιπέτειες του κυρίου Μανιτάρη Κάπα». Το απόσταγμα αυτών των κειμένων, όπως και οι αναφορές τους, βρίσκονται εκεί…
Ξεκινάω με την διαπίστωση ότι η κοινωνία αρνείται ότι η συντριπτική πλειοψηφία είναι διανοητικοί σκλάβοι που υπηρετούν έναν αφέντη, τα μνημίδια, όσο κρατάει ψηλά έννοιες όπως η ελεύθερη βούληση και η ατομική ευθύνη, λες και είναι αυτονόητες για όλους. Γιατί η βούληση δεν είναι ποτέ πλήρως ελεύθερη, όπως δεν είναι ελεύθεροι ούτε οι πλανήτες, ούτε τα ηλεκτρόνια να διαλέξουν τις τροχιές τους. Φυσικά και έχουμε βούληση, όμως συνεχώς περιορίζεται και επηρεάζεται από ανταγωνιστικά μνημίδια μέσα κι έξω από το μυαλό σου. Όσο για την ατομική ευθύνη, παρά τους όποιους ευσεβείς πόθους, περιορίζεται από τους καθημερινούς αυτοματισμούς μας και χειραγωγείται από τις εξουσιαστικές δυνάμεις, σχέσεις και δομές, του περιβάλλοντος στο οποίο ζούμε.
Η διανοητική σκλαβιά είναι κανονικότητα στον κόσμο μας. Αλλά τα δύσκολα ξεκινάνε όταν αποφασίσεις να δεις πως δουλεύει το μυαλό σου, και τι ακριβώς σημαίνει να είσαι διανοητικός σκλάβος. Γιατί αν σε δέσω με αλυσίδες, μπορείς φυσικά να τις δεις. Όμως τις εσωτερικές επιθυμίες και σκέψεις που σου μετάδωσε (και με αυτές σε «έδεσε») το περιβάλλον, δεν μπορείς να τις δεις, και είναι πολύ πιο ισχυρές από τις άλλες. Έτσι τις κουβαλάς πάντα μαζί με την ψευδαίσθηση ότι είσαι ελεύθερη ή ελεύθερος. Πως μπορείς να ξεφορτωθείς αλυσίδες που ούτε καν γνωρίζεις την ύπαρξή τους;
Αυτό συμβαίνει σε όλους μας από τους πρώτους μήνες της ζωής μας, και για τους περισσότερους κρατάει μια ζωή. Παραδόξως, μοιάζει πολύ πιο εύκολο να συνεχίσεις να είσαι διανοητικός σκλάβος, παρά να κάνεις τη δύσκολη δουλειά που απαιτείται για να αποδεσμευτείς από τα διανοητικά δεσμά σου. Τελικά τον κόσμο δεν τον κινεί ούτε το χρήμα, ούτε το σεξ, ούτε η εκκλησία, ούτε οτιδήποτε άλλο. Τον κόσμο τον κινούν οι ιδέες, τα μνημίδια…
Οπότε σε αποχαιρετώ με το απόλυτο μεταισθησιογόνο, στοχασμούς επάνω στο ερώτημα που πιστεύω ότι απασχολεί αρκετά τους αναγνώστες αυτού του blog: «ποιος είμαι;» Ένα θεμελιώδες ερώτημα επάνω στο οποίο έχει βασιστεί ένα μεγάλο, αν όχι το μεγαλύτερο, μέρος του δυτικού πολιτισμού και τρόπου σκέψης.
Πριν αποπειραθώ να δώσω μία απάντηση, θα πρέπει πρώτα να συζητήσουμε το πρόβλημα που φέρει αυτή η ερώτηση. Γιατί από τη μία προσπαθούμε σκληρά να προσδιορίσουμε την ταυτότητά μας, και από την άλλη επιθυμούμε να γίνουμε ένας καλύτερος εαυτός, που όμως δεν είναι η ταυτότητά μας (!) Η κοινωνία προσπάθησε να διαμορφώσει την ταυτότητά της, και οι περισσότεροι νιώθουν έχθρα απέναντί της. Πιστέψαμε ότι θα νικήσουμε την κατάθλιψη με ψυχοφάρμακα, και αντικαταστήσαμε την χαρά με αντικαταθλιπτικά. Προσπαθήσαμε να αφαιρέσουμε την θρησκεία με επιστήμη, και κάναμε την επιστήμη, θρησκεία. Παίζοντας το παιχνίδι του υλισμού, διαχωρίσαμε τα χρήματα από την πνευματικότητα, και καταλήξαμε δυστυχισμένοι, καθώς χρειαζόμαστε λεφτά…
Βλέπεις κάποιο μοτίβο στα παραπάνω; Το μυαλό μας δουλεύει περίπου όπως ένας ψηφιακός υπολογιστής. Διαχωρίζει σκέψεις, μνήμες, εμπειρίες και γενικότερα τα μνημίδιά του σε μηδενικά και άσσους. Αυτή η ταξινόμηση των αντιθέτων είναι απαραίτητη στο μυαλό για να λειτουργήσει, και ονομάζεται διττότητα ή δυαδικότητα (duality). Δηλαδή κάθε μνημίδιο (εμπειρία, ανάμνηση, σκέψη, συμπεριφορά, κλπ) είναι σαν μια ζυγαριά, στην οποία κατά τη διάρκεια της ζωής μας τοποθετούμε βαρίδια στις δύο πλευρές της, σύμφωνα με κατηγορίες του τύπου: «εγώ / όχι εγώ», «σωστό / λάθος», «καλό / κακό», «προς / εναντίον», «αλήθεια / ψέμα», κλπ.
 |
| Φωτογραφία: digitalessandra |
Στην πάροδο του χρόνου, αυτές οι «ζυγαριές» παγιώνουν το αποτέλεσμά τους, και η αίσθηση της ταυτότητας γίνεται πολύ δυνατή και προσδιορισμένη. Τότε προσδιορίζουμε τους εαυτούς μας ως κάτι πολύ συγκεκριμένο, που είναι αδύνατο να αλλάξει. Με απλά λόγια, «αυτοί είμαστε» ως άτομα, δεν γίνεται να αλλάξουμε, και πρέπει να μας αγαπάμε (και να μας αγαπούν) χωρίς να αλλάξουμε τίποτα.
Με πόσα και πόσα μνημίδια αυτού του τύπου μας βομβαρδίζουν συνεχώς;! Ας δούμε μερικά… «Μην ξεχνάς ποιος είσαι στα αλήθεια», «μην ξεχνάς την καταγωγή σου», «οι άνθρωποι δεν αλλάζουν», «να είσαι αυθεντικός», και η αγαπημένη μου μπούρδα, «να είσαι ο εαυτός σου» (λες και μπορείς να είσαι κάτι άλλο).
Είναι μια διανοητική πανδημία που έχει επικρατήσει σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο! Ο λόγος που υπάρχει αυτή η πανδημία είναι η αγωνία του σύγχρονου ανθρώπου να δώσει μια σαφή απάντηση στην ερώτηση «ποιος είμαι;»
Έτσι οι άνθρωποι ψάχνουν έξω από τον εαυτό τους για πράγματα, καταστάσεις ή άλλους ανθρώπους που «είναι σαν κι αυτούς», και σκέφτονται «αυτό είναι τόσο εγώ» ή «αυτό δεν είναι καθόλου εγώ» ή «αυτοί είναι σαν κι εμένα», «εγώ είμαι σαν αυτό το άτομο», «είμαστε ίδιοι», κλπ.
Η αίσθηση του εαυτού και της προσωπικότητας γίνονται όλο και πιο δυνατά με την πάροδο του χρόνου. Το στερεότυπο του πεισματάρη, «κολλημένου» υπερήλικα δείχνει ότι όλοι το καταλαβαίνουν αυτό. Αυτό συμβαίνει, επειδή χτίζουμε συνεχώς ολόκληρη την ζωή μας γύρω από πράγματα που επιβεβαιώνουν ή όχι την ύπαρξη της ταυτότητάς μας.
Από την άλλη έχεις τον Carl Rogers να σου λέει για την «μορφοποιητική τάση», την φυσική τάση όλων των οργανισμών να δημιουργούν, να επανασυνθέτουν και να ξεπερνούν τον υφιστάμενο εαυτό τους προς νέες, πιο σύνθετες μορφές. Δηλαδή συνεχώς προσβλέπουμε στο να γίνουμε κάτι μεγαλύτερο, κάτι καλύτερο, μια ανώτερη μελλοντική έκδοση του εαυτού μας. Ονειρευόμαστε αλλαγές, βελτίωση και ανάπτυξη, και έτσι διαμορφώνουμε τον «επιθυμητό» εαυτό μας κάθε μέρα.
Ακριβώς εδώ είναι και η αντίφαση που τρελαίνει τους ανθρώπους, και τους κάνει να υποφέρουν τόσο πολύ. Γιατί κάθε φορά που κάποιος προσπαθεί να γίνει ο «επιθυμητός» εαυτός, τότε αυτόματα βρίσκεται σε ασυμφωνία με τον «υφιστάμενο». Αυτό δημιουργεί σύγκρουση των δύο, στασιμότητα, και τελικά μια ζωή σιωπηλής απόγνωσης.
Ζούμε παραλυμένοι από τον σημερινό μας εαυτό, ενώ ταυτόχρονα βασανιζόμαστε από ενοχές του τύπου «τι θα μπορούσα να έχω κάνει» ή «τι θα μπορούσα να έχω γίνει»... Όλα αυτά, μόνο και μόνο επειδή ο δυτικός κόσμος σε έχει εμποτίσει από νωρίς με μνημίδια όπως «να είσαι ο εαυτός σου», «μην ξεχνάς ποιος είσαι», «μην αλλάξεις», «μείνε σταθερός στις απόψεις σου», και άλλα τέτοια όμορφα και καταστροφικά.
Προσπάθησε για λίγο να μην σκέφτεσαι ποιος ή ποια είσαι πραγματικά. Αποστασιοποιήσου και σκέψου ότι η κάθε σχέση που είχαμε στη ζωή μας ήταν εμποτισμένη με τις αξίες του εκάστοτε πλαισίου, πολιτισμού και υποκουλτούρας στην κοινωνία και στην οικογένεια μας. Εμείς δε, συνεχίζουμε να μεταδίδουμε αυτές τις αξίες μέσω των μνημιδίων μας. Αυτή η μετάδοση είναι σχεδόν αυτόματη, ρομποτική θα έλεγε κανείς.
Όσον αφορά τα μνημίδια, είμαστε απλά το μέσον. Όσον αφορά εμάς, μεταδίδουμε αυτό που μας μετάδωσαν, κάποιες φορές με μία προσωπική επεξεργασία (που όμως δεν αναιρεί την συνολική διαδικασία και αποτέλεσμα), και πράττουμε σύμφωνα με όσα έχουμε αποδεχθεί από ότι μας έχουν μεταδώσει. Αυτός είναι και ο λόγος που στην διάρκεια της ιστορίας (προσωπικής, αλλά και συλλογικής) είμαστε τόσο καλοί στο να επαναλαμβάνουμε «λάθη του παρελθόντος».
Πήραμε τα πρώτα μας μνημίδια με ελάχιστα έως καθόλου φίλτρα για το τι είναι υγιές και τι βλαβερό. Μας βομβάρδισαν με αυτά και τα περισσότερα μας κόλλησαν. Έτσι γίναμε, εκτός από συνδημιουργοί του καινούργιου, κοινωνοί και ευαγγελιστές του παλιού.
Φυσικά η κοινωνία, ως καθρέφτης ενός συνόλου ατόμων, πέφτει στις ίδιες παγίδες που πέφτει και κάθε άτομο ξεχωριστά. Με την πάροδο του χρόνου ανέπτυξε την δική της απάντηση στην ερώτηση «ποιοι είμαστε;» Θυμάσαι τις ζυγαριές που λέγαμε παραπάνω; Κάθε συλλογική εμπειρία ή αφήγηση τοποθετεί επίσης βαρίδια στις δυο πλευρές της αντίστοιχης ζυγαριάς. Εννοιολογικά βαρίδια, όπως «σωστό / λάθος», «καλό / κακό», «σαν εμάς / εχθρός μας».
Αυτές οι ζυγαριές είναι η διττότητα, και η διττότητα είναι η αιτία όλων των συγκρούσεων που υπάρχουν σε κάθε κοινωνία. Αν θέλουμε να καταλάβουμε πως δουλεύει το μυαλό μας, πρέπει να καταλάβουμε πώς δουλεύει η διττότητα που βιώνουμε από την αδιάκοπη επινόηση των αντιθέτων.
Όλες οι συγκρούσεις που έχουμε με τον εαυτό μας, όλες οι διαπροσωπικές και κοινωνικές συγκρούσεις υπάρχουν εξαιτίας της αντίστασης στην αλλαγή. Υπάρχουν εξαιτίας της προσκόλλησης στον προσδιορισμό της ταυτότητας που φτιάξαμε βασισμένοι σε ιστορίες του παρελθόντος (βιωμένες μάλιστα υποκειμενικά). Άσε που, όπως έχω αναλύσει και σε προηγούμενο άρθρο, όσο περισσότερο προσκολλάσαι στη μία πλευρά κάποιας κατάστασης, πεποίθησης ή στάσης, τόσο περισσότερο θα αναγκάζεσαι να αντιμετωπίζεις την αντίθετη πλευρά. Ένας φαύλος κύκλος αδιάκοπης εσωτερικής (και όχι μόνο) διαμάχης, και τελικά συντριβής από εξάντληση.
Είναι δύσκολο, αλλά δεν υπάρχει άλλος δρόμος. Για να γίνουμε αυτοί που θέλουμε, πρέπει πρώτα να αφήσουμε αυτό που είμαστε. Πρέπει να εμπλακούμε και να κάνουμε πράγματα που μέχρι σήμερα αγνοούσαμε, κρίναμε ως λάθος ή θυματοποιούσαμε εξαιτίας του υφιστάμενου εαυτού και της «ταυτότητάς» του.
Για να το πετύχεις αυτό, μπορείς να χρησιμοποιήσεις υπέρ σου το γεγονός ότι το μυαλό μας δουλεύει με βάση την διττότητα. Πώς; Απλώς παρατάς εντελώς να σκέφτεσαι αν κάτι είναι «σωστό» ή «λάθος», αν αυτό «είμαι εγώ» ή «δεν είμαι εγώ»…
Αν πραγματικά θέλεις να εξελιχθείς ως άνθρωπος σε μία καλύτερη έκδοση του εαυτού σου, πρέπει να κοιτάξεις τα σκοτάδια σου στα μάτια και να τα φέρεις στο φώς. Αυτό μπορεί να είναι από πολύ δύσκολο έως τρομακτικό!
Γιατί αν είσαι εσωστρεφής, σημαίνει ότι συνειδητά πλέον θα αρχίσεις να μιλάς, και αν ήσουν εξωστρεφής, πρέπει να δώσεις χώρο και χρόνο στην μοναχικότητα. Αν ήσουν κατά της επιστήμης, σημαίνει ότι θα αρχίσεις να ασχολείσαι με αυτή. Αν ήσουν κατά της θρησκείας, το αντίστοιχο. Αν σε ενδιέφερε μόνο το χρήμα και η υλιστική ζωή, απαιτεί να εμπλακείς σοβαρά με την πνευματικότητα. Κι αν σε απασχολούσε μόνο η πνευματικότητα, απαιτεί να θέσεις ως απόλυτο στόχο να κερδίζεις (τουλάχιστον για κάποιο χρονικό διάστημα) όσα περισσότερα μπορείς με απόλυτη προτεραιότητα.
Βλέπεις το σκοτάδι, αντίθετα από ότι διδάσκουν οι θρησκείες ή φοβούνται τα μικρά παιδιά, δεν είναι ένα σατανικό μέρος από το οποίο ξεπετάγονται δαίμονες ή μπαμπούλες. Είναι απλώς ότι δεν βρίσκεται στο φως. Πράγματα που αγνοούμε ή τοποθετούμε στο περιθώριο ως λάθη, αμαρτίες ή οτιδήποτε άλλο δεν «εγκρίνουν» οι ζυγαριές του υφιστάμενου εαυτού.
Στην τελική που στο καλό βρίσκεται, τι είναι και τι σημαίνει αυτό το πράγμα που αποκαλείς εαυτό; Η πικρή αλήθεια είναι ότι ο εαυτός δεν υπάρχει. Είναι μία ψευδαίσθηση που δημιουργείται στην προσπάθεια μας να δημιουργήσουμε μία ταυτότητα, η οποία βασίζεται σε ιστορίες από το παρελθόν που λέμε οι ίδιοι σε εμάς. Κάθε άτομο θέλει αλλαγές, βελτιώσεις και ανάπτυξη, όμως αυτά είναι αδύνατα αν δεν θέλει να χάσει τον σημερινό του «εαυτό».
Δύσκολο το πρόβλημα… Για το θέμα ο Carl Jung έχει να πει: «Δεν είμαι αυτό που μου συνέβη, είμαι αυτό που επέλεξα να γίνω». Τι να εννοεί;
Αν θες να γίνεις ένας καινούργιος άνθρωπος, δεν μπορείς να είσαι ο παλιός. Αυτό είναι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα του δυτικού τρόπου σκέψης. Γιατί όλοι, μα όλοι, πιστεύουν ότι είναι κάτι, αλλά αυτό είναι, όπως προείπα, ψευδαίσθηση. Στην πραγματικότητα, κανείς δεν είναι τίποτα.
Επομένως το ερώτημα «ποιος είμαι;» είναι εκκωφαντικά επουσιώδες. Το ουσιαστικό, ζουμερό και πραγματικά παραγωγικό ερώτημα, σύμφωνα και με την παραπάνω φράση του Jung, είναι (τύμπανα παρακαλώ) «ποιος θα γίνω;»
Γιατί τελικά η ζωή είναι σαν μια βόλτα με ποδήλατο. Όσο σκέφτεσαι πως θα βάλεις τα πόδια και πως θα κάνεις πετάλι, ενώ ταυτόχρονα κρατάς τιμόνι και ισορροπία, τότε μπερδεύεσαι και πέφτεις. Ο καλός ποδηλάτης δεν το σκέφτεται. Κοιτάζει όμως που θέλει να πάει, και απλά στρέφει το σώμα του ανάλογα.
Στην προσπάθεια λοιπόν να μάθεις το «ποδήλατο» της ζωής, το σίγουρο είναι ότι θα ακούσεις πολλά και διάφορα. Θα ακούσεις τους γύρω σου να σε ρωτούν επιτακτικά «ποιος είσαι;» Δείξε τους ότι για εσένα σημασία έχει το «ποιος θα γίνω!» Θα σου πουν «έχεις γεννηθεί έτσι και δεν μπορείς να αλλάξεις αυτό που είσαι». Πες τους ότι όλοι γεννηθήκαμε σε ένα περιβάλλον, και το «ποιοι είμαστε» είναι απλώς το αποτέλεσμα των σκέψεων, των επιλογών και των πράξεων μας.
Ολόκληρη η κοινωνία θα ουρλιάζει μέσα στο αυτί σου «μην προσπαθείς να είσαι κάτι που δεν είσαι». Απάντησε ήρεμα ότι μπορείς να είσαι όποιος ή όποια θέλεις, και δεν αισθάνεσαι άσχημα ή φόβο, που θα χάσεις τον σημερινό εαυτό σου στη διαδικασία.
Ο ίδιος ο εαυτός σου θα σε στήσει στον τοίχο για να σου πει «ο εαυτός είμαι εγώ, αυτό που είμαι, και περιορίζομαι από την προσωπικότητα μου, αδύναμος να κάνω οτιδήποτε συγκρούεται με αυτή». Κοίταξέ τον στα μάτια και πες του ότι ο εαυτός δεν υπάρχει. Είναι μια ψευδαίσθηση και μία προσκόλληση στην ταυτότητα που έχτισες, βασισμένος σε ιστορίες του παρελθόντος.
«Να είσαι ο εαυτός σου!», θα πουν όλοι εν χορώ, συμπεριλαμβανομένης της εσωτερικής σου φωνής. «Να είσαι ο ακούραστος παρατηρητής, που βελτιώνει την ζωή του μαζί με τις ζωές των άλλων, εμπνέει, δεν επιβάλλει, και τελικά αφήνει ένα καλύτερο κόσμο από αυτόν που βρήκε», θα πω εγώ.
Διότι το άτομο που πίστευες ότι είσαι, είναι μεν αυτό που σε κρατάει πίσω, αλλά τελικά δεν είναι τίποτα! Είναι μία ψευδαίσθηση που καλύπτει την αντίληψή σου με την ίδια σου την φαντασία. Ορίστε! Μόλις σου αποκάλυψα τον απόλυτο κακό, τον ίδιο τον Ψευδοκράτορα. Τον μοναδικό υπεύθυνο για όλες τις συμφορές στη ζωή σου. Όλες τις εσωτερικές σου διαμάχες και τις ατυχείς στιγμές…
Είσαι εσύ! Τίποτε άλλο. Κανέναν «μάτι», κανένας αντίπαλος ή εχθρός, καμία άδικη ή αδιέξοδη κατάσταση. Όλα τα κάνεις και είσαι εσύ! Ο ή η δημιουργός της πραγματικότητας σου μέσα από τα μάτια της περσόνας που δημιουργείς με κάθε σου πράξη.
Όταν το πρωτοσυνειδητοποιείς είναι τρομακτικό. Αν όμως το σκεφτείς πιο ψύχραιμα, είναι τόσο, μα τόσο απελευθερωτικό! Γιατί αν εσύ αναλάβεις την ευθύνη της ζωής σου μέσα από τις διεργασίες της προσωπικότητάς σου, θυμήσου ότι η προσωπικότητά σου είναι μια φαντασίωση, που μπορείς να σμιλέψεις όπως θέλεις για τα πράγματα που έχουν σημασία. Κάπου εκεί, θα πρέπει να πάρεις μία απόφαση σχετικά με το ποιος κάνει κουμάντο, εσύ ή η «προσωπικότητά» σου και τα μνημίδια.
Αν ταχθείς με την πρώτη επιλογή, θα διαπιστώσεις και κάποιου είδους παντοδυναμία, αφού θα είσαι σε θέση να διαχειρίζεσαι τα μνημίδιά σου, και να φτιάχνεις κάθε φορά ένα καινούργιο εαυτό, που θα εξυπηρετεί τους σκοπούς της ζωής σου, ενώ θα το κάνει με χαρά!
Οι παλιοί μου αναγνώστες πιθανόν να έχουν παρατηρήσει ότι τελειώνω πάντα αυτά τα άρθρα με μία ερώτηση. Αλλά μιας και είναι το τελευταίο, λέω να κάνω μια εξαίρεση. Ας κλείσω με ένα τσιτάτο, το αντίθετο δηλαδή της ερώτησης, για να είμαστε και στο πνεύμα του κειμένου.
Οι αρχαίοι έλεγαν «μάθε τον εαυτό σου». Θα ήθελα να το συμπληρώσω. «Μάθε τον εαυτό σου… και μετά βελτίωσέ τον!»
