Σάββατο 19 Σεπτεμβρίου 2020

Πώς να χακάρεις ένα μυαλό #22: Θρησκεία

 


Για τον περισσότερο κόσμο τα πράγματα είναι απλά.
Αν ο Θεός υπάρχει, το να μην πιστεύεις σε Αυτόν θα σου δημιουργήσει ένα σωρό μετά θάνατον προβλήματα. Αν δεν υπάρχει, τι πειράζει μια προσευχή που και που; Στη χειρότερη περίπτωση είναι ένα απλό χάσιμο χρόνου…

Είναι ένα μνημίδιο που πατάει το κουμπί της φτηνής ασφάλειας. Μικρό το αντίτιμο, αλλά μεγάλο το ρίσκο. Δεν σε παίρνει να μην δώσεις προσοχή.

Παρόλα αυτά, και μετά τις μεγάλες βουτιές που κάναμε σε εξίσου σοβαρά θέματα στα προηγούμενα άρθρα, οφείλω τουλάχιστον να εξερευνήσω την πιθανότητα ότι δεν υπάρχουν «άνωθεν εντολές», αλλά το ότι ολόκληρη η θρησκεία -η κάθε θρησκεία- είναι αποτέλεσμα εξέλιξης μερικών από των πιο ισχυρών διανοητικών ιών που γνώρισε ποτέ ο πλανήτης.

Πριν αρχίσετε να τρίβετε τα χέρια σας με ικανοποίηση ή αρχίσετε να ξεθάβετε τα λάβαρα του πολέμου, να σας παραπέμψω στο παλιότερο κείμενο περί της διαμάχης άθεων και ένθεων. Το σημερινό άρθρο έχει καθαρά διερευνητικό χαρακτήρα. Πριν λοιπόν πω οτιδήποτε άλλο, να πω ότι η θρησκεία δεν ταυτίζεται με την πίστη, και η πίστη, εφόσον παραμένει στο μεταφυσικό και δεν επηρεάζει αρνητικά την ζωή με οποιονδήποτε τρόπο, είναι απολύτως θεμιτή για όποιον την χρειάζεται.

Που ήμασταν; Σωστά, στο θρησκευτικό δόγμα… Γιατί οι άνθρωποι έχουν «αλήθειες» που πιστεύουν χωρίς καμία απόδειξη; Από πού προέρχονται αυτές οι πεποιθήσεις; Πως εξαπλώνονται;

Φωτογραφία: UFPhotography
Καταρχήν αν κοιτάξουμε γύρω μας, θα διαπιστώσουμε μια μεγάλη διαφορά στο πως αντιμετωπίζουν την θρησκεία οι άνθρωποι. Μιλάμε για μια γκάμα που ξεκινάει από την απόλυτη και ολοκληρωτική άρνηση, περνά στην αναφορά των ιερών κειμένων ως αλληγορίες και παραβολές, και φτάνει μέχρι τον φονταμενταλιστικό λόγο του Θεού, όπου οι άνθρωποι παίρνουν στην κυριολεξία κάθε λέξη και είναι έτοιμοι να πετροβολήσουν κεραίες κινητής τηλεφωνίας.

Βλέπεις, τα μνημίδια της θρησκείας είναι ίδια για όλους, όμως η συμπεριφορά αλλάζει δραματικά από το πώς έχουν συγχωνευτεί στην ιδεόσφαιρά σου. Πως τα βλέπεις. Θα είναι πολύ διαφορετική η συμπεριφορά κάποιου π.χ. που διαβάζει στις γραφές τον λόγο του Θεού, από κάποιον που εκεί μέσα βλέπει μόνο παραβολές και αλληγορίες.

Φωτογραφία: cosmin-m
Εδώ είναι και ένα από τα κλειδιά του κόσμου των μνημιδίων. Θα το πω ξεκάθαρα αυτή τη φορά: μπορείς να προγραμματίσεις τον εαυτό σου με όποια μνημίδια εξυπηρετούν τους σκοπούς της ζωής σου! Με βάση αυτό λοιπόν, αν πιστεύεις σε μία θρησκεία που δεν την έχεις επιλέξει και δεν εξυπηρετεί τους σκοπούς της ζωής σου, τότε προσβάλλεις εσύ ο ίδιος τον θεό σου για την νοημοσύνη που σου έδωσε.

Έχουμε μιλήσει ξανά για το πώς δεν μπορεί να υπάρχει απόλυτη αλήθεια σε αυτόν τον κυβερνώμενο από μνημίδια κόσμο. Αν μπορείς να προγραμματίσεις τον εαυτό σου με μνημίδια για καλύτερη ζωή, και η ζωή είναι ρευστή, τότε δεν μπορείς ποτέ να πιστέψεις ότι μία θρησκεία, ή οποιοδήποτε μνημίδιο εδώ που τα λέμε, είναι κάτι παραπάνω από μισή αλήθεια που εξυπηρετεί σε ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.

Ο κυριότερος ίσως λόγος που οι θρησκείες είναι τόσο δυνατές σήμερα είναι γιατί πρόκειται για μνημίδια που άντεξαν εξέλιξη αιώνων. Και επιβίωσαν. Όμως, όπως όλα τα μνημίδια, θα πρέπει να έχεις την επιλογή του αν θα προγραμματιστείς με αυτά. Σε βοηθούν στη ζωή σου ή όχι;

Ας περάσουμε όμως στην προέλευση. Τα υπόλοιπα ζώα είχαν νύχια και δόντια και δηλητήριο, ο άνθρωπος είχε την επίλυση προβλημάτων. Αυτό αποδείχθηκε και ένα από τα μεγαλύτερα εξελικτικά πλεονεκτήματα. Στις προϊστορικές κοινωνίες, οι άνθρωποι που επιβίωναν ήταν αυτοί που μπορούσαν να απαντήσουν με επιτυχία ερωτήματα όπως: «Πως αποφεύγω τα λιοντάρια;» «Τι θα φάμε;» «Που θα βρω και πως θα μου κάτσει το αντίθετο φύλο;»

Όλα καλά μέχρι εδώ, μόνο που αυτός ο μηχανισμός με την πάροδο των αιώνων εξελίχθηκε κι άλλο, κυρίως μέσω της ανάπτυξης του νεοφλοιού στον εγκέφαλο. Σύντομα οι πρώτοι άνθρωποι ήρθαν σε επαφή με τα μεγάλα προβλήματα. Αυτά που απασχολούν τους φιλοσόφους στην διάρκεια της ιστορίας: «Από πού ήρθαμε;» «Γιατί είμαστε εδώ;» «Τι (πρέπει να) κάνουμε τώρα;»

Βεβαίως, αυτές οι ερωτήσεις είναι πολύ πιο δύσκολες από αυτές που αφορούν τον κίνδυνο, το φαγητό ή το σεξ, αλλά δεν είναι αδύνατο να απαντηθούν. Η γνωστική δυσαρμονία που προκάλεσαν στα πρώτα μυαλά δημιούργησε μνημίδια που έβγαζαν νόημα. Από εδώ προήλθαν η μυθολογία, η φιλοσοφία και φυσικά, η θρησκεία.

Ας πάρουμε για παράδειγμα τέσσερις τυπάδες από ένα προϊστορικό καταυλισμό, τον Αργκ, τον Βαργκ, τον Γαργκ και τον Δαργκ. Ο καθένας σκέφτηκε το πρόβλημα από την δικιά του σκοπιά και τελικά βρήκε την δικιά του «λύση».

Ο Αργκ σκέφτηκε ότι μας έχει φτιάξει ο Θεός, αλλά αποφάσισε να το κρατήσει για την πάρτη του. Ο Βαργκ σκέφτηκε το πρόβλημα για χρόνια. Το έφερε από εδώ, το έφερε από εκεί, αλλά απάντηση δεν βρήκε. Ο Γαργκ, με μια εκπληκτική αναλαμπή, σκέφτηκε ότι προερχόμαστε από τις μαϊμούδες, οι οποίες εξελίχθηκαν από τα ψάρια, τα οποία εξελίχθηκαν από κάτι μικρούτσικα πραγματάκια στο νερό. Όμως οι υπόλοιποι στο χωριό δεν καταλάβαιναν τι έλεγε, οπότε η ιδέα δεν προχώρησε παραπέρα.

Ο Δαργκ πάλι, εκστασιασμένος που είχε βρει την λύση στο πρόβλημα, είπε ότι μας έχει φτιάξει ο Θεός, και πρέπει να το πούμε και στους άλλους, αλλιώς θα καούμε στην κόλαση.

Βέβαια για λόγους ακριβείας, να πω ότι η κόλαση έρχεται λίγο αργότερα. Οι πρώτες αναφορές είναι στην ιουδαϊκή παράδοση, αλλά αρχικά δεν είχε τον τιμωρητικό χαρακτήρα που έχει σήμερα. Αρχικά η κόλαση ήταν μόνο ένα πνευματικό παυσίπονο για τον πόνο της κατοχής των Ρωμαίων. Κάτι του στυλ: «Περνάμε χάλια τώρα, αλλά θα δουν οι άπιστοι, κακοί Ρωμαίοι στην άλλη ζωή!»

Φωτογραφία: blackpoint
Η σημερινή εικόνα της κόλασης εξελίχθηκε από τους πρώτους χριστιανούς, οι οποίοι προσπαθούσαν να επεκτείνουν τη νέα θρησκεία προς δυσμάς. Πριν από αυτό, η κόλαση ήταν η απόσταση από τον εκάστοτε θεό. Όμως εδώ είχες να πείσεις Έλληνες που είχαν Διόνυσο και Δία και Αφροδίτη. Τι να τους πουν τα κηρύγματα αγάπης; Έπρεπε να τους φοβερίσεις με κάποιον τρόπο, δεν γίνονταν αλλιώς. Αφού αυτή η κόλαση δεν τους έλεγε τίποτα, έπρεπε να επανεφευρεθεί. Την συνέχεια την ξέρετε όλοι...

Κλείνω την παρένθεση και επιστρέφω στον φίλο μας τον Δαργκ. Είχε βρει ένα πολύ επιτυχημένο πακέτο μνημιδίων. Επίτηδες; Μάλλον απίθανο. Αλλά αν εκατομμύρια άνθρωποι σκέφτονται ταυτόχρονα την ερώτηση, και χιλιάδες από αυτούς φτάσουν στο συμπέρασμα του Δαργκ, τότε αυτά τα μνημίδια θα αρχίσουν να κινούνται προς τις εξελιγμένες εκδόσεις τους. Μνημίδια που θα διασπείρονται ταχύτερα, μακρύτερα και ευρύτερα, μέχρι που το πακέτο θα έχει απλωθεί σε όλη την διαστρωμάτωση της κοινωνίας, και θα γίνει θρησκεία.

Γιατί η θρησκεία είναι ένας πανίσχυρος πολιτισμικός ιός που εξελίσσεται όχι προς την Αλήθεια ή την καλυτέρευση της ζωής των πιστών, αλλά προς πιο επιτυχημένα και αποδοτικά μνημίδια. Όσοι διαβάζετε τακτικά τα άρθρα μου, θα έχετε καταλάβει ήδη αυτό το απλό πράγμα. Η εξέλιξη κάθε μνημιδίου δεν είναι φτιαγμένη για να ωφελεί το άτομο, αλλά το ίδιο το μνημίδιο!

Έτσι λοιπόν, οι θρησκείες που δεν δημιουργήθηκαν από συγκεκριμένα άτομα με συνειδητή πρόθεση (που είναι και οι περισσότερες), δεν σημαίνει ότι είναι κατ’ ανάγκη αλήθεια ή ότι δημιουργούν τις συνθήκες για μια καλύτερη ζωή. Ωστόσο είναι φτιαγμένες για να αυτοσυντηρούνται και να αυτοδιασπείρονται.

Φωτογραφία: xilrion
Βέβαια, όταν λέω ότι δεν υπήρχε συνειδητή πρόθεση, δεν εννοώ ότι δεν υπήρχε πρόθεση διασποράς μνημιδίων που θα καλυτέρευαν τη ζωή. Πολλοί πνευματικοί ηγέτες, από τον Βούδα μέχρι τον Ιησού, έδειχναν τέτοια πρόθεση. Όμως χωρίς τη γνώση του πως δουλεύουν τα μνημίδια, τα δικά τους είτε «πέθαναν» γρήγορα, είτε μεταλλάχθηκαν σε ιογενείς μηχανισμούς που ενδιαφέρονταν περισσότερο για την επιβίωση και αναπαραγωγή τους, παρά για την ευζωία του φορέα.

Πως το έκαναν αυτό; Με το να αυτοανακηρυχθούν απόλυτες αλήθειες, παρόλη την πρόθεση του ανθρώπου που τα δίδαξε. Πώς να πεις όχι στην Αλήθεια;

Το πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχει μία μόνο θρησκεία, αλλά πολλές. Πως είναι δυνατόν να λένε όλες την αλήθεια; Ποια θρησκεία είναι πραγματικά αληθινή; Πώς να το μάθεις; Οι απόψεις των διαφόρων θρησκειών για τους αλλόθρησκους ποικίλουν, από αδιαφορία έως οίκτο έως περιφρόνηση, και σχεδόν πάντα συνοδεύονται από υπεροψία ότι η «δικιά μας» αλήθεια είναι η μόνη αλήθεια. Άραγε ποιον να πιστέψεις;

Θα σου πω τώρα για μία από τις μεγαλύτερες παγίδες σε αυτή τη ζωή, ώστε να σου το συνδέσω με την «επίλυση προβλημάτων» που σου έλεγα νωρίτερα. Στη σημερινή εποχή, η ακατανίκητη τάση να λύνεις προβλήματα είναι πρόβλημα! Γιατί καταλήγεις να λύνεις άσχετα ή τυχαία προβλήματα σε βάρος άλλων για εσένα σημαντικών θεμάτων. Η τάση για επίλυση προβλημάτων είναι τόσο ισχυρή, που χρειάζεσαι γερές ψυχολογικές βάσεις και απόλυτη κατανόηση των προσωπικών σου στόχων, ώστε να μην σπαταλάς τον χρόνο σου λύνοντας  προβλήματα που δεν σε πάνε πουθενά.

Φωτογραφία: TheColorsOfMyMind
Πως θα βγάλω κι άλλα λεφτά; Πως θα «βελτιώσω» (βλ. χειραγωγήσω) τον ή την σύντροφό μου; Πως θα νικήσω τους φόβους μου; Προβλήματα μπροστά μας κάθε μέρα, προβλήματα παντού… Υπέροχα θέματα για σεμινάρια, βιβλία και blog αυτοβοήθειας. Υπέροχες ανούσιες αποσπάσεις (και πώς να συνεχίσεις να τις ακολουθείς).

Έχει όμως και πιο κάτω. Μια ακόμα μεγαλύτερη παγίδα. Μια παγίδα στην οποία πέφτουν ακόμα και οι πιο ευφυείς και μορφωμένοι. Η αναζήτηση του άγιου δισκοπότηρου της απόλυτης αλήθειας.

Σαφέστατα και όλοι θέλουν καταλάβουν τον κόσμο, και αυτό ήταν πολύτιμο όταν ο κόσμος αφορούσε μόνο φυσικούς κινδύνους, φαγητό και σεξ. Όμως σήμερα στην κοινωνία των μνημιδίων έχουμε καταλήξει να προσπαθούμε να καταλάβουμε πράγματα που δεν βγάζουν νόημα. Εμείς νομίζουμε ότι βγάζουν νόημα, γιατί τα μυαλά μας δεν πρόλαβαν να εξελιχθούν από τότε που δεν υπήρχε αυτό το μνημιδιακό χάος. Έτσι σπαταλάμε χρόνο, χρήμα και ενέργεια για να λύσουμε ασυνάρτητα προβλήματα.

Φυσικά ο βασιλιάς των ασυνάρτητων προβλημάτων είναι το «Ποια θρησκεία είναι η αληθινή;» Αυτό διασπάται σε διάφορα εξίσου ασυνάρτητα υπό-προβλήματα και ερωτήσεις: «Υπάρχει θεός;» «Πως μοιάζει» «Υπάρχει παράδεισος; Κόλαση;» «Τι θέλει ο Θεός να κάνω;» Τα οποία με την σειρά τους διασπώνται σε: «Ο Θεός είναι άντρας ή γυναίκα;» «Είναι λευκός; Μαύρος; Κίτρινος; Ερυθρόδερμος;» «Που μένει ο Θεός;» «Έχει email;» «Όταν πάει διακοπές, ποιον αφήνει στο πόδι του;»

Σκεφτόμενος τέτοιες ερωτήσεις είναι δύσκολο να δεις τι πραγματικά είναι η θρησκεία και από πού προήλθε. Αν όμως κάνεις μία μικρή παύση και το δεις από την σκοπιά των μνημιδίων, θα δεις ότι όλες οι φυσικά εξελισσόμενες θρησκείες είναι διανοητικοί πολιτισμικοί ιοί, που επιβίωσαν έως σήμερα ως συμπλέγματα μνημιδίων.

Πρωτοδημιουργήθηκαν σε μυαλά που τα απασχολούσε κυρίως ο κίνδυνος, το φαγητό και το σεξ, και η ουσιαστική τους δουλειά είναι να χαρτογραφήσουν τον σημερινό κόσμο ηθικής, πολιτισμού και κοινωνίας σε εκείνο τον τρόπο σκέψης. Όμως, εκτός κι αν δημιουργήσεις την δικιά σου θρησκεία, αυτά τα συμπλέγματα μνημιδίων διέπονται από τους νόμους που ισχύουν για όλα τα μνημίδια. Οι θρησκείες εξελίσσονται προς τις πιο αποδοτικές και επιτυχημένες εκδόσεις τους.

Ορίστε, το πρόβλημα λύθηκε! Καμία θρησκεία δεν είναι η απόλυτη αλήθεια. Είναι απλώς παραλλαγές κάποιων αρχικών μνημιδίων. Ποια είναι αυτά; Θα σου πω στο επόμενο άρθρο.

Μέχρι τότε, μπορείς να συζητάς θρησκευτικό-φιλοσοφικά όσο θέλεις και με όποιον θέλεις. Πολιτισμένα όμως. Τα έχουμε ξαναπει. Αν εσύ κάθεσαι στο λεωφορείο και ο άλλος είναι όρθιος, θα του θυμώσεις επειδή κρατάει τη χειρολαβή; 


ΛΟΙΠΑ ΜΕΤΑΙΣΘΗΣΙΟΓΟΝΑ
(Βιβλιογραφία και προτεινόμενα αναγνώσματα)

Balkin J. M. Cultural Software: A Theory of Ideology (Yale University Press, 1998).
Post, Steven Garrand, Underwood, Lyn G. Altruism and Altruistic Love: Science, Philosophy & Religion in Dialogue (Oxford University Press, 2002).
Bloom, Howard. The Lucifer Principle: A Scientific Expedition into the Forces of History (Atlantic Monthly Press, 1997).
Brodie, Richard. Virus of The Mind (Integral Press, 1996).
Lynch, Aaron. Thought Contagion: How Belief Spreads Through Society (Basic Books, 1996).