Πώς να χακάρεις ένα μυαλό #33: Επιθυμία

 

Αν πρόσεχες αυτά που έλεγα στα προηγούμενα άρθρα αυτού του blog, θα έχεις καταλάβει ότι οτιδήποτε βρίσκεται μέσα στο μικρό μας κεφάλι, όλες οι νοητικές διεργασίες, μπορεί να είναι μνημίδια, και τις περισσότερες των περισσοτέρων φορών, είναι.
Σκεφτόμαστε με μνημίδια, τα λόγια μας είναι μνημίδια που θέλουν να αναπαραχθούν, και οι προσωπικότητές μας είναι σε μεγάλο βαθμό, το άθροισμα και η αλληλεπίδρασή τους. Υπάρχει όμως μια νοητική διεργασία ακόμα πιο πολύπλοκη, κυρίως γιατί βρίσκεται στα μύχια της ανθρώπινης ψυχής και από εκεί ύπουλα κινεί τα νήματα αυτού που αφελώς καλούμε «μοίρα». Με την επιθυμία τελικά τι γίνεται;

Ας γυρίσουμε μισό αιώνα πίσω, τότε που ο νεαρός Rene Girard έπιανε δουλειά ως φιλόλογος για τα προς το ζην του. Άρχισε να μελετάει γαλλική λογοτεχνία, ώστε να είναι μπροστά από τους μαθητές του. Καθώς μελετούσε την ύλη, το ένα βιβλίο πίσω από το άλλο, άρχισε να παρατηρεί κάποιες περίεργες ομοιότητες από μυθιστόρημα σε μυθιστόρημα. Επεκτείνοντας την έρευνά του στην παγκόσμια λογοτεχνία (και αργότερα σε ιερά κείμενα διαφόρων θρησκειών) άρχισε να βλέπει ένα πανίσχυρο μοτίβο της ανθρώπινης συμπεριφοράς στην καρδιά της λογοτεχνίας… Η μίμηση είναι ένας βασικός μηχανισμός της συμπεριφοράς μας!

Μπορεί εμείς να νομίζουμε ότι οι αποφάσεις μας είναι αυτόνομες, όμως ο Girard είδε κάτι άλλο στην κλασσική, και όχι μόνο λογοτεχνία. Όλοι (μα όλοι) οι ήρωες έχουν κάποιο μοντέλο, κάποιον που θαυμάζουν και θέλουν να γίνουν σαν κι αυτόν.

Φωτογραφία: DISENT

Αυτό τον οδήγησε στην θεωρία ότι, όπως οι ήρωες στα μεγάλα μυθιστορήματα λειτουργούν με βάση κάποιο εξιδανικευμένο μοντέλο, έτσι και οι άνθρωποι βασίζουν τις επιθυμίες τους πάνω στις επιθυμίες των άλλων, π.χ. στον καλύτερο μας φίλο ή ακόμα και σε κάποια διασημότητα που δεν θα γνωρίσουν ποτέ.

Σύμφωνα με τον Girard, ο άνθρωπος είναι ένα ον που «δεν ξέρει τι να επιθυμήσει». Για αυτό κοιτάζει τους άλλους για να αποφασίσει. Επιθυμούμε αυτό που επιθυμούν οι άλλοι, γιατί αντιγράφουμε την επιθυμία τους!

Αυτό αυτόματα κατατάσσει την επιθυμία στα μνημίδια, και υπό αυτό το πρίσμα μπορούμε να οδηγηθούμε σε ενδιαφέροντα συμπεράσματα για πράγματα όπως το χρηματιστήριο, η μόδα, τα κοινωνικά δίκτυα, και πρακτικά κάθε ανθρώπινη αλληλεπίδραση. Έτσι εξηγείται γιατί οι άνθρωποι μπορούν να τσακωθούν για μία θέση παρκινγκ, παρόλο που υπάρχουν και άλλες τριγύρω. Αφού κοπιάρουμε τις επιθυμίες των άλλων και μας «μολύνουν» ως μνημίδια, καταλήγουμε να θέλουμε την ίδια θέση παρκινγκ, την ίδια δουλειά, το ίδιο σπίτι, το ίδιο κοινωνικό στάτους, τον ίδιο σύντροφο…

Ο σχεδόν περιθωριακός διανοούμενος και θεωρητικός Rene Girard, που πέθανε το 2015, είδε τουλάχιστον μερικές από τις ιδέες του να έχουν πρακτική εφαρμογή σε πειράματα αναπτυξιακών ψυχολόγων που αποδεικνύουν ότι η μίμηση είναι σημαντικός μηχανισμός στα νεογνά, ή το πώς η χρήση της τεχνολογίας πολλαπλασιάζει τα αποτελέσματα της μίμησης σε οικονομικές αγορές.

Εν συντομία, ο Girard πίστευε πως η επιθυμία αντιγράφεται σε ένα πρωτόλειο επίπεδο. Ο ένας αντιγράφει τις επιθυμίες του άλλου, γιατί δεν ξέρει τι να επιθυμήσει!

Φωτογραφία: borda

Από την άλλη και λίγο πιο πρόσφατα, ο κλινικός κοινωνικός ψυχολόγος και ψυχοπαιδαγωγός Κώστας Μπακιρτζής περιγράφοντας τη δημιουργία του ψυχικού κόσμου μέσα από διάφορες θεωρίες καταλήγει στον μηχανισμό του κύκλου της μάθησης. Σύμφωνα με αυτή την θεώρηση, η επιθυμία είναι ένα ψυχοενεργειακό κύτταρο και δημιουργείται μέσω αυτού του κύκλου. Μέσω βιωματικών εμπειριών που αγγίζουν και συγκινούν, εμπλουτίζεται ο ψυχικός κόσμος που αποτελείται από τέτοιου είδους κύτταρα. Αυτά τα κύτταρα, ουσιαστικά οι επιθυμίες, τα κίνητρα και τα ενδιαφέροντα του καθενός, δημιουργούν γνώσεις, ικανότητες και δεξιότητες, που με την σειρά τους δημιουργούν νέες επιθυμίες και ενδιαφέροντα σε ένα αέναο σπιράλ που αντιπροσωπεύει την ψυχική κατασκευή του ανθρώπου.

Επομένως η επιθυμία δημιουργείται; Τι γίνεται εδώ; Ποιος έχει δίκιο;

Θα φορέσω την ρόμπα του επιστήμονα κβαντικής φυσικής και θα πω «και οι δύο», σαν τα φωτόνια που μπορούν να είναι ταυτόχρονα και μάζα και ενέργεια. Ας κάνουμε ένα βήμα πίσω και ας δούμε το πράγμα ολιστικά. Το ερώτημα είναι από πού προέρχεται η επιθυμία σε ένα βαθύτερο επίπεδο…

Δεχόμενοι την άποψη του Girard, ότι η επιθυμία μεταδίδεται ως μνημίδιο, θα πρέπει να δεχτούμε και όλους τους κανόνες μετάδοσης των μνημιδίων. Ένα συχνό φαινόμενο στις μεταδόσεις κάθε είδους (όχι μόνο των μνημιδίων) στη Φύση είναι η μη-πιστή αναπαραγωγή. Αυτή είναι και η διαδικασία που οδηγεί στην «μετάλλαξη» ενός ιού.

Όπως έχω ξαναπεί, ο κάθε ιός είναι ένας απλός αναπαραγωγικός μηχανισμός χωρίς νόηση. Απλώς αντιγράφεται όπου μπορεί. Κάποια από τα αντίγραφά του δεν είναι πιστά για διάφορους λόγους. Οπότε υπάρχουν νέα στελέχη που δεν επιβιώνουν ποτέ. Κάποια άλλα όμως επιβιώνουν με τη νέα μορφή. Ο κώδικας άλλαξε λίγο κατά την μεταφορά προκαλώντας μετάλλαξη. Αυτό είναι όλο.

Ας γυρίσουμε όμως στην επιθυμία. Αν αυτή αντιγράφεται από τον έναν στον άλλο, τότε σίγουρα κάποια στιγμή θα υποστεί μετάλλαξη. Τι θα συμβεί τότε; Όπως και με τους ιούς, κάποιες θα είναι τόσο άκυρες (αλλοπρόσαλλες ή υπερβολικές σε σχέση με το περιβάλλον) που δεν θα επιβιώσουν. Κάποιες άλλες όμως… με μια νέα μορφή, θα ενεργοποιήσουν τον κύκλο της μάθησης!

Αν και, από όσο γνωρίζω, δεν υπάρχουν αναφορές του Girard στην τρέχουσα αναπτυξιακή θεωρία, εντούτοις θεωρώ ότι οι δύο παραπάνω απόψεις μπορούν να συνυπάρξουν σε ένα ενοποιημένο μοντέλο σκέψης. Γιατί η επιθυμία που ξεκινά και συντηρεί τον κύκλο της μάθησης, μπορεί αρχικά να είναι μιμητική! Αν η αντιγραφή γίνει σωστά, πάμε στο σκέλος Girard, όπου π.χ. δύο πολύ κοντινές φίλες ποθούν τον ίδιο άντρα. Αν πάλι υπάρξει λάθος στην αντιγραφή, θα λειτουργήσει ως σπίρτο για να ανάψει ένας καινούργιος κύκλος μάθησης, χαοτικός στην ανάπτυξη και εξαρτώμενος από τα υπόλοιπα μνημίδια (ή ψυχοενεργειακά κύτταρα) που κάποιος έχει, μαζί με το περιβάλλον του.

Επομένως η επιθυμία και αντιγράφεται, αλλά και δημιουργείται και μεταλλάσσεται. Δύο διαδικασίες που εναλλάσσονται μάλλον αυθαίρετα μεταξύ τους.

Φωτογραφία: kelogsloops

Αν το δούμε και λίγο συμβολικά το πράγμα, η εναλλαγή των δύο αυτών διαδικασιών θυμίζουν το σχήμα γιν-γιανγκ, όπου το καλό εναλλάσσεται με το κακό (και το εμπεριέχει), το φως με το σκοτάδι, κτλ. Το αντίθετο της δημιουργίας είναι η στείρα αντιγραφή!

Ανοίγω μία παρένθεση για να σου θυμίσω τα πρωταρχικά μνημίδια, τα οποία είναι τόσο βασικά που υπάρχουν μέσα σε όλους μας, και κινούν τα νήματα από το παρασκήνιο. Δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν, αν δεν υπήρχε η Επιθυμία. Εδώ βρίσκεται ο χαμένος κρίκος που ενώνει τα βιολογικά κουμπιά του Φαγητού, του Φόβου και του Σεξ με τα πρωταρχικά μνημίδια της Κρίσης, της Αποστολής, του Κινδύνου, του Προβλήματος και της Ευκαιρίας.

Άρα το μνημίδιο (πλέον) της Επιθυμίας είναι τόσο ουσιαστικό για την ανάπτυξη της προσωπικότητας και εξαιτίας του γενεσιουργού του ρόλου για τα πρωταρχικά μνημίδια, αλλά και εξαιτίας του κύκλου της μάθησης που εμπλουτίζει τον ψυχικό κόσμο. Φυσικά, και πάντα σε συνέχεια με τα προηγούμενα κείμενα αυτού του blog, όποτε είναι εφικτό θα πρέπει να συνειδητά να προσπαθούμε την μάθηση του Μπακιρτζή σε σχέση με την αντιγραφή του Girard, αν αυτό που ψάχνουμε είναι μια ευτυχισμένη και πλήρη ζωή. Στο κάτω-κάτω, είναι καλύτερο να έχεις τα δικά σου «θέλω» από το να ορέγεσαι μονίμως τις κατακτήσεις ή τα υπάρχοντα του γείτονα. Ή του κάθε τυχάρπαστου influencer… Αυταπόδεικτα είναι ένας πολύ πιο αυθεντικός τρόπος ζωής. Για να τον πετύχεις όμως, χρειάζεσαι ενσυνειδητότητα ή αρκετή τύχη να βρεθείς σε ένα «ουτοπικό» περιβάλλον (για το οποίο παλεύω και εύχομαι κάποια στιγμή να δω), όπου τα παιδιά δεν θα αντιμετωπίζονται ως δοχεία γνώσης και άλογα κούρσας, και οι ενήλικες δεν θα αντιμετωπίζονται ως γρανάζια και ανταλλακτικά.

Ο αυτόματος πιλότος της συμπεριφοράς θα οδηγήσει στην αντιγραφή νέων επιθυμιών, ώστε το άτομο να μπορεί να λειτουργήσει. Κάποιες από αυτές θα αντιγραφούν λάθος, λειτουργώντας ως πρώτη ύλη για να δημιουργηθούν καινούργιες επιθυμίες-μνημίδια. Αν όμως ξεφύγεις από τον αυτόματο πιλότο (πράγμα δύσκολο, αλλά όχι ακατόρθωτο), μπορείς να διαλέξεις, ή τουλάχιστον να επηρεάσεις σε μεγάλο βαθμό, το πώς θα είναι οι επιθυμίες σου. Θα τις φτιάξεις ή θα τις κλέψεις; Θα γράψεις ή θα αντιγράψεις;

 

ΜΕΤΑΙΣΘΗΣΙΟΓΟΝΑ
(Βιβλιογραφία και προτεινόμενα αναγνώσματα)

Website: IMITATIO (imitation.org)
Per Bjørnar Grande: Comparing Plato's Understanding of Mimesis to Girard's (https://web.archive.org/web/20090327074009/http://www.preachingpeace.org/documents/Plato_Girard.pdf)
Μπακιρτζής, Κωνσταντίνος. Επικοινωνία και αγωγή (Gutenberg, 2003).
Lynch, Aaron. Thought Contagion: How Belief Spreads Through Society (BasicBooks, 1996).
Wright, Robert. The Moral Animal: Why We Are The Way We Are: The New Science of Evolutionary Psychology (Pantheon, 1994).

Πώς να χακάρεις ένα μυαλό #32: Το πιο σημαντικό από όλα

 

Ας πούμε ότι με κάποιο μαγικό τρόπο ξαναγυρνάς πίσω στο χρόνο, λίγα δευτερόλεπτα πριν από την γέννησή σου.
Το ρολόι θα αρχίσει όπου να ’ναι να μετράει τον χρόνο για σένα. Έχεις ακριβώς μία ζωή για να μάθεις ότι χρειάζεται και να την ζήσεις. Έτοιμος; Πάμε!

Τι θα μάθεις; Ξένες γλώσσες; Γεωγραφία; Μαθηματικά; Μουσική; Ορθογραφία; Ότι κι αν μάθεις, πρέπει να είναι παραπάνω από αυτό που σου δίνουν τα γονίδιά σου, και έχεις μόνο μια ζωή για να τα μάθεις. Μεταφορές μέσω μετενσαρκώσεων αποκλείονται. Λυπάμαι.

Τώρα βέβαια, αν πιστεύεις σε τέτοια πράγματα, θα πρέπει να απευθυνθείς σε κάποιο μέντιουμ για να σου μεταφέρει πληροφορίες από προηγούμενες ζωές. Ακόμα κι έτσι, θα πρέπει να δαπανήσεις χρόνο και ενέργεια, όπως και σε κάθε άλλη δραστηριότητα μάθησης.

Αν πιστέψουμε το Google υπάρχουν περίπου 130 εκατομμύρια τίτλοι βιβλίων στον κόσμο και κάθε χρόνο εκδίδονται περισσότερα από 500 χιλιάδες. Όπως καταλαβαίνεις, δεν υπάρχει χρόνος για όλα. Οπότε ποια θα διαλέξεις;

Φωτογραφία: alltelleringet

Επάνω στον πλανήτη Γη αναπνέουν αυτή τη στιγμή γύρω στα 6 δισεκατομμύρια άνθρωποι. Ποιους θα συναναστραφείς για να μάθεις;

Που θα πας σχολείο; Ποια μαθήματα θα πάρεις; Ποιες εργασίες θα κάνεις και ποιες θα παρατήσεις για να πας για καφέ με ένα φίλο, να μεθύσεις σε ένα πάρτι, ή να πάρεις κάποιο από τα υπόλοιπα μη-ακαδημαϊκά μαθήματα της ζωής;

Ο χρόνος που μετράει το ρολόι που λέγαμε στην αρχή, είναι περιορισμένος. Δεν έχεις την πολυτέλεια για όλους και για όλα. Πρέπει να διαλέξεις.

Εξαιτίας της γονιδιακής εξέλιξης, της ιατρικής και της τεχνολογίας γεννήθηκες με πολύ καλές πιθανότητες να επιβιώσεις στον φυσικό κόσμο. Όμως ο κόσμος του μυαλού, η κοινωνία και ο πολιτισμός, είναι μια άλλη υπόθεση.

Εδώ πρέπει να μάθεις τα πάντα ξεκινώντας από το μηδέν. Αν δεν το κάνεις, απλώς επιβιώνεις, και ίσως ποτέ να μην μάθεις τη διαφορά. Ποτέ να μην μάθεις πώς θα ήταν, τι θα μπορούσες να έχεις, πώς θα βίωνες την ζωή. Λυπηρό, αλλά αληθινό…

Υπάρχει αντιπαράθεση στο θέμα της παιδείας, γιατί για αυτό συζητάμε τόση ώρα. Η επικρατούσα άποψη, που φαίνεται να μοιράζονται οι περισσότερες κυβερνήσεις ανά τον κόσμο, είναι ότι τα παιδιά πρέπει να έχουν περισσότερες ώρες και περισσότερα μαθήματα. Με μια πιο εντατική εκπαίδευση, τα παιδιά θα γίνουν καλύτεροι εργαζόμενοι. Αλλά είναι ο καλύτερος εργαζόμενος το νόημα της εκπαίδευσης;

Προσωπικά λέω όχι. Το νόημα της εκπαίδευσης είναι να φτιάξει καλύτερες κοινωνίες στις οποίες οι άνθρωποι θα ζουν υπέροχες ζωές με ελευθερία, χαρά και πληρότητα. Αλλά δεν συμφωνούν όλοι μαζί μου…

Υπάρχουν άνθρωποι και οργανισμοί πανέτοιμοι να σου πουν για το νόημα της ζωής. Το πρόβλημα είναι ότι οι απαντήσεις τους εξυπηρετούν μόνο την αναπαραγωγή του εαυτού τους, ή είναι μέρος ενός διανοητικού ιού, έτοιμου να σε μολύνει με κάποιο θρησκευτικό δόγμα.

Τέτοιου είδους θέματα αποσιωπούνται από το εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο γίνεται όλο και πιο τεχνοκρατικό. Αυτό δημιουργεί τεράστια κενά στους αποφοίτους, που σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα διψούν για κάποιο νόημα στη ζωή τους.

Όμως είναι δουλειά του σχολείου να διδάσκει πνευματικές αξίες; Θα έλεγα όχι για διάφορους λόγους. Καταρχήν είναι γνωστό ότι «η εξουσία διαφθείρει», οπότε οποιαδήποτε ομάδα έχει τη δύναμη να αποφασίσει ποιες αξίες να διδάξουμε είναι επιρρεπής σε οποιονδήποτε διανοητικό ιό υπάρχει. Άσε που θα δημιουργηθούν και μερικοί νέοι, ειδικά για την περίσταση.

Είναι ένα από τα πλεονεκτήματα του διαχωρισμού εκκλησίας και κράτους. Ίσως η λύση να βρίσκεται και στον διαχωρισμό κράτους και παιδείας. Μήπως ήρθε η ώρα να αποδεχτούμε την αποτυχία του εκπαιδευτικού μας συστήματος και να «πετάξουμε την πετσέτα»;

Η δημόσια εκπαίδευση, με τον τρόπο που είναι δομημένη, είναι ένας πολιτισμικός θεσμός με μεγάλη συγκέντρωση δύναμης και για αυτό ευάλωτος σε διανοητικούς ιούς. Ίσως αυτόνομα σχολεία με ελάχιστη επιρροή από κεντρικές αποφάσεις να είναι μια λύση.

Ποιος αποφασίζει για τον αρχικό προγραμματισμό των παιδιών, πριν ξεκινήσουν την ζωή τους; Προς το παρόν, φαίνεται ότι όλα είναι στην τύχη. Κυβερνήσεις και υπουργοί παιδείας αλλάζουν, αλλά τίποτα ουσιαστικό προς το καλύτερο. Μόνο παραπάνω μαθήματα, εξετάσεις, βαθμοί και η ευθύνη στους μαθητές. Το σχολείο έχει γίνει τόσο δυσλειτουργικό, που τα παιδιά παίρνουν πλέον το μεγαλύτερο μέρος του προγραμματισμού τους από την τηλεόραση και το internet.

Από την άλλη, ελάχιστοι γονείς κάνουν συνειδητή προσπάθεια να κατευθύνουν την ζωή των παιδιών τους στο σχολείο. Το πολύ-πολύ να κάνουν κάποιες κούφιες παραινέσεις, ώστε γρήγορα το πρόβλημα να πάει κάτω από το χαλάκι.

Κάποιοι ευσυνείδητοι δάσκαλοι στα όρια της υπερκόπωσης το παλεύουν, αλλά είναι λίγοι και η δουλειά πολύ μεγάλη. Το αποτέλεσμα είναι να βλέπουμε τα παιδιά που έτυχε να μην έχουν και τόσο ισχυρή οικογενειακή ζωή να σαρώνονται από τις υποκουλτούρες που στοχεύουν τους νέους, π.χ. χουλιγκανισμός, συμμορίες, ναρκωτικά, κλπ.

Το να κουνήσεις το δάχτυλο και να πεις ότι είναι δουλειά των γονιών να δώσουν αξίες ή κατεύθυνση, δεν λέει τίποτα σε αυτά τα παιδιά, που δεν έχουν σοβαρό οικογενειακό περιβάλλον έτσι κι αλλιώς. Είναι το σχολείο που πρέπει να τους δημιουργήσει τα απαραίτητα ψυχοενεργειακά κύτταρα, επιθυμίες, κίνητρα και ενδιαφέροντα. Είναι το σχολείο που πρέπει να τους δείξει ότι έχουν δυνατότητα για μία όμορφη ζωή.

Όποιο κι αν είναι το επόμενο βήμα στην εκπαίδευση, πρέπει να είναι το ίδιο μεγάλο και θαρραλέο, όπως το βήμα από την αποστήθιση στην κριτική σκέψη. Είναι το βήμα με το οποίο θα δείξουμε στα παιδιά μας να αποφασίζουν μόνα τους για την ζωή τους. Να βρίσκουν μόνα τους τι είναι σημαντικό για εκείνα και το πως θέλουν να ζήσουν. Είναι μια εκπαίδευση που θα τους επιτρέψει να περάσουν στο επίπεδο 3 της ευρετικής πυραμίδας (αν έχασες το σχετικό άρθρο, κάνε κλικ εδώ).

Φωτογραφία: oneoftheclan

Η νέα αυτή εκπαίδευση θα πρέπει να έχει τη δύναμη να καθοδηγεί στο να ανακαλύπτουν τα παιδιά τι τα ενδιαφέρει, τι δίνει αξία στις στιγμές τους, να τους δίνει αυτοπεποίθηση και νόημα στη ζωή τους. Πρέπει να μπορεί να τους δώσει ένα σκοπό για να τα πραγματοποιήσουν όλα αυτά, και όχι να φυλακίζονται στον αυτό-αναπαραγόμενο μηχανισμό κάθε τυχαίου πολιτισμού.

Είναι κάτι περισσότερο από το να πατάς τα κουμπιά των παιδιών και να τους λες να «αμφισβητούν την εξουσία», να «είναι ο εαυτός τους» ή να τα αφήνεις ασύδοτα να κάνουν ότι θέλουν μπας και σκοντάψουν στην ευτυχία. Είναι ότι θα τα διδάξεις να ζουν ΣΥΝΕΙΔΗΤΑ!

Μπορεί να ακούγεται τρομαχτικό, αλλά είναι ο μόνος τρόπος να πάρουμε στα χέρια μας την εξέλιξή μας από τις δυνάμεις των μνημιδίων του πολιτισμού και να την δώσουμε στον καθένα. Γιατί ο καθένας αξίζει ζωή, ελευθερία και δικαίωμα στην αναζήτηση της ευτυχίας. Αυτό είναι ίσως το μοναδικό πράγμα που θα έπρεπε να είμαστε απόλυτοι.

Όμως προς το παρόν, το μόνο που διδάσκουμε στα παιδιά είναι βαθμοί και αξιολόγηση. Πέρασες ή κόπηκες. Αποδοχή ή όχι. Όμως η αναζήτηση της αποδοχής είναι η καλύτερη πρόσκληση για ένα όργιο διανοητικών ιών. Σε ρουφάει με οποιονδήποτε από αυτούς σου πατάει τα κουμπιά καλύτερα.

Τα παιδιά πρέπει να μάθουν να βρίσκουν και να διαφυλάττουν τις δικές τους αξίες. Όμως είναι ένας τεράστιος άθλος να σχεδιάσεις ένα τέτοιο αναλυτικό πρόγραμμα που να δουλεύει για ΌΛΑ τα παιδιά, και να τα προγραμματίζει για ελευθερία και ευτυχία, όχι σκλαβιά και απόγνωση. Ακόμα μεγαλύτερος άθλος είναι να το κάνεις να δουλέψει στα σχολεία. Φαίνεται αδύνατο, αλλά τι άλλες εναλλακτικές έχουμε;

Εγώ έκανα ένα μικρούλι βηματάκι γράφοντας αυτό το άρθρο. Από εδώ αναλαμβάνεις εσύ. Αν ασχολείσαι με το θέμα και δουλεύεις προς αυτό τον σκοπό, γράψε ένα σχόλιο. Θα χαρώ να δω τις δικές σου ιδέες και δράσεις σε όποιο πεδίο κι αν είναι.

Η ανθρωπότητα περνάει διάφορες και σοβαρές κρίσεις τις τελευταίες δεκαετίες, οικονομικές, υγειονομικές, περιβαλλοντικές, κλπ. Σε μια πρώτη ανάγνωση μία εκπαιδευτική κρίση σαν κι αυτή που περιέγραψα φαίνεται λιγότερο άμεση. Όμως η κρίση αξιών που αυτή συνεπάγεται, καθώς και οι στρατιές τυφλών και δυστυχισμένων υπηκόων που δημιουργεί, είναι στη βάση πολλών εκ των πραγμάτων που μας ταλαιπωρούν ως κοινωνία, δεν νομίζεις;

 

ΜΕΤΑΙΣΘΗΣΙΟΓΟΝΑ
(Βιβλιογραφία και προτεινόμενα αναγνώσματα)

Ασημακόπουλος, Ανδρέας. Οι Απίστευτες Περιπέτειες του Κυρίου Μανιτάρη Κάπα (Φυλάτος, 2016).
Μπακιρτζής, Κωνσταντίνος. Επικοινωνία και αγωγή (Gutenberg, 2003).
Brodie, Richard. Virus of the Mind (Integral Press, 1996).
Lynch, Aaron. Thought Contagion: How Belief Spreads Through Society (BasicBooks, 1996).
Frankl, Viktor. Man’s Search for Meaning (Washington Square Press, 1984).

 

Πώς να χακάρεις ένα μυαλό #31: Διασπορά μνημιδίων (εκπαίδευση και παιδεία)

Μερικά άρθρα πριν είχα αναφερθεί σε δύο πολύ σοβαρά φιλοσοφικά ερωτήματα, στα οποία σκοντάφτει οποιοσδήποτε μπει λίγο πιο βαθιά στον κόσμο των μνημιδίων.
Φυσικά, όπως δεν υπάρχει απόλυτη αλήθεια, δεν υπάρχει και απόλυτη απάντηση. Τέτοιου είδους ερωτήματα απαντιούνται κατά το δοκούν από τον καθένα μας, και μάλιστα είναι πιθανόν οι απαντήσεις να αλλάξουν κατά τη διάρκεια της ζωής μας. Είναι όμως αναγκαία στο να τεθούν από οποιονδήποτε βλέπει τη ζωή λίγο πιο διαφορετικά από την χαοτική μοιρολατρία που το σύστημα μας επιβάλει.

Πριν πεις «αφού δεν έχουν οριστική απάντηση, τι μας ζαλίζεις;» να σου υπενθυμίσω ότι πολλές φορές η ερώτηση είναι πιο σημαντική από την απάντηση. Πολλές φορές, η απάντηση παλιώνει και γίνεται από αδιάφορη έως επικίνδυνη.   Όμως η σωστή ερώτηση δεν παλιώνει ποτέ.

Άρα η δουλειά μας εδώ δεν είναι να απαντήσουμε οριστικά τα ερωτήματα που απασχόλησαν μεγάλα πνεύματα της ανθρωπότητας –διαβάζοντας ένα άρθρο-, ούτε να «πάρουμε θέση», ετοιμοπόλεμοι στα σχόλια για το αντίπαλο μνημίδιο. Η δουλειά μας είναι να βάλουμε το χέρι βαθιά μέσα στο καπέλο και να δούμε τι κουνέλια κρύβει. Ή φίδια.

Για το πρώτο μεγάλο ερώτημα, «πώς να με προγραμματίσω» μιλήσαμε εδώ: κάνε κλικ αν έχασες το άρθρο. Σήμερα θα ταρακουνήσουμε το καπέλο με το δεύτερο ερώτημα ηθικής σχετικά με τον κόσμο των μνημιδίων. Αφού λοιπόν αποφάσισες με ποια μνημίδια θα προγραμματίσεις τον εαυτό σου, ήρθε η ώρα να αναρωτηθείς ποια μνημίδια θα διασπείρεις. Ουσιαστικά, με ποια μνημίδια θα προγραμματίσεις τους άλλους!

Όπως και το πρώτο ερώτημα είχε μια αντίστοιχη απάντηση, και εδώ η πιο δημοφιλής είναι το «Δεν βαριέσαι… Έχω τις απόψεις μου, έχεις τις δικές σου και όλα καλά». Πρόκειται για παράγωγο του μνημιδίου «ότι έρχεται φυσικά», το οποίο, όπως έχω ξαναπεί, αφήνει τη ζωή στο έλεος διανοητικών ιών, οι οποίοι σπάνια υπηρετούν την ποιότητα ζωής μας.

Καταλαβαίνω ότι είναι μια δύσκολη ερώτηση για τους περισσότερους ανθρώπους. Όσο για το «έχω τις απόψεις, έχεις τις δικές σου», αυτό είναι σχεδόν υποχρεωτικό, αν θες να λέγεσαι ανεκτικός σε μία ελεύθερη κοινωνία. Είναι όμως εντελώς διαφορετικό πράγμα μια κυβέρνηση να προσπαθεί να επιβάλλει την πολιτική της, από ένα άτομο που διασπείρει μνημίδια συνειδητά, επειδή τα θεωρεί σημαντικά.

Αν θέλουμε να έχουμε πραγματικά θετική επίδραση στην κοινωνία που ζούμε, θα πρέπει κάποια στιγμή να αποβάλουμε την αντιπάθειά μας προς τον Ευαγγελισμό. Ειδάλλως, οι διανοητικοί ιοί που τον χρησιμοποιούν ήδη, θα κερδίσουν ότι κι αν κάνουμε.

Οπότε αν πούμε ότι μπορείς να έχεις θετική επίδραση στη ζωή των άλλων με τα μνημίδια που τους μεταφέρεις, ποια θα ήταν αυτά; Θα το αφήσω σε εσένα να απαντήσεις…

Όσο για μένα, όποιος είναι τακτικός αναγνώστης αυτού του blog ή του μυθιστορήματος «Οι απίστευτες περιπέτειες του κυρίου Μανιτάρη Κάπα», δεν είναι δύσκολο να καταλάβει ότι είμαι υπέρ των ανθρώπων με καθαρή άποψη του κόσμου και αγάπη για τη ζωή. Εσύ τι κόσμο θέλεις; Σήκω από τον καναπέ σου και φτιάξε τον!

Ας το πάρουμε αλλιώς. Ανεξάρτητα με το αν διαφωνείς ή όχι, με το αν είναι ηθικό να επηρεάζουμε τις απόψεις των άλλων, ελάχιστοι θα διαφωνήσουν για το αν πρέπει να το κάνουμε αυτό σε παιδιά. Μιλάω φυσικά για την παιδεία.

Φωτογραφία: cosenza987

Τι θα συμβεί αν ενσωματώσουμε τα μνημίδια στην εκπαίδευση; Τι καινούργιο θα φέρουν; Μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε για να προφυλάξουμε τα παιδιά από διανοητικούς ιούς ή και να τα θεραπεύσουμε, εφόσον μολυνθούν;

Γιατί, σε τελική ανάλυση, τι ακριβώς είναι η μόρφωση που δίνουμε στα παιδιά μας; Το τρέχων μοντέλο βασίζεται σχεδόν αποκλειστικά στην αντιγραφή γεγονότων, τεχνικών, ικανοτήτων και ιδεών, δηλαδή μνημιδίων! Επομένως η μόρφωση είναι στην «ομάδα υψηλού κινδύνου» για διανοητικούς ιούς. Πολύ περισσότερο σε αυτή την κοινωνία, η οποία φαίνεται να έχει σαν κύριο μέλημά της την πιστή αντιγραφή και στείρα αναπαραγωγή.

Το μνημίδιο της Παράδοσης είναι έτσι κι αλλιώς πολύ ανθεκτικό, όμως στον χώρο της εκπαίδευσης είναι σχεδόν κυρίαρχο. Η δομή της εκπαίδευσης είναι αυτή που προτάθηκε από τον Πλάτωνα περίπου 2500 χρόνια πριν, ενώ οι παιδαγωγικές μέθοδοι του Piaget στις οποίες είναι βασισμένη, κοντεύουν τον αιώνα.

Συνεχίζουμε να έχουμε υποχρεωτικές διακοπές 3 μήνες το καλοκαίρι, παρόλο που σήμερα κανένα παιδί δεν δουλεύει στα χωράφια. Συνεχίζουμε να έχουμε ως κύριο εργαλείο της εκπαίδευσης τις διαλέξεις, παρόλο που ξέρουμε όλοι πόσο αναποτελεσματικές είναι…

Τελικά, χρειάζεται η εκπαίδευση να είναι καθαρή αντιγραφή γεγονότων και ιδεών; Σου θυμίζω ότι χωρίς συνειδητή προσπάθεια από την μεριά μας, τείνουμε να υπακούμε στα μνημίδια τυφλά. Τείνουμε να ζούμε για να μεταδώσουμε τα πιο ισχυρά από αυτά.  Άραγε μπορούμε συνειδητά να διαλέξουμε ένα καλύτερο στόχο για την εκπαίδευση από το να γεμίζουμε τα μυαλά των παιδιών μας με μνημίδια;

Η πικρή αλήθεια είναι ότι υπάρχει τεράστια απόσταση στο τι διδάσκονται τα παιδιά σε σχέση με το τι θα μπορούσαν να διδαχτούν. Όμως τι θα μπορούσαν να διδαχτούν; Και ποιος αποφασίζει;

Σε όλα τα στραβά και ανάποδα που υπάρχουν, από πίσω υπάρχουν μνημίδια. Για όλη την δυστυχία, τον πόνο και την αγωνία κοινωνίας και ατόμου, τα μνημίδια έχουν βάλει το χεράκι τους. Για αυτό είναι τόσο δύσκολο να καταλάβεις σε βάθος την κοινωνία, τον πολιτισμό, τα κέντρα εξουσίας, και τόσα άλλα πολύ σοβαρά για τη ζωή μας, πράγματα. Επειδή δεν δημιουργήθηκαν από κάποιον άνθρωπο ή ανθρώπους, αλλά από τις δυνάμεις της εξέλιξης.

Τι θα γίνονταν όμως αν μπορούσαμε να επανεφεύρουμε την εκπαίδευση; Πώς θα ήταν;

Φωτογραφία: snatti89

Φαντάσου λέει να ήσουν υπεύθυνος ή υπεύθυνη στο να σχεδιάσεις μια καινούργια κοινωνία. Στη διάθεσή σου υπάρχουν εκατοντάδες πρόθυμοι δάσκαλοι και χιλιάδες παιδιά που ξεκινούν στην πρώτη δημοτικού. Η δικιά σου δουλειά είναι το να αποφασίσεις τι θα γίνει με αυτά τα παιδιά στα επόμενα 12 χρόνια, ώστε μετά να κάνουν την κοινωνία να ανθίσει, και εκείνα να έχουν ευτυχισμένες και πλήρεις ζωές. Τι θα έκανες; Δικό σας στα σχόλια!!

Το πρόβλημα με την εκπαίδευση είναι ότι δεν κάνουμε συχνά τέτοιες ερωτήσεις ή, όταν το κάνουμε, οι προτάσεις θάβονται από το κατεστημένο σύστημα και τον φόβο των ανθρώπων για αλλαγή.

Πάρε για παράδειγμα την περίπτωση του Summerhill. Ένα διάσημο πρότυπο σχολείο, βασισμένο στις ιδέες του πρωτοπόρου της παιδαγωγικής A. S. Neil. Εκεί, η συμμετοχή στα μαθήματα είναι προαιρετική (!) και τα παιδιά μπορούν να παίζουν όλη μέρα, αν θέλουν. Ένα σχολείο που λειτουργεί σαν δημοκρατική κοινωνία, και οι κανόνες του αποφασίζονται σε γενικές συνελεύσεις, όπου η ψήφος μιας πεντάχρονης μαθήτριας μετράει το ίδιο με την ψήφο του διευθυντή. Στο Summerhill η συναισθηματική ανάπτυξη των μαθητών έχει περισσότερο βάρος από τα μαθήματα, και τα αποτελέσματα από τις επιδόσεις των αποφοίτων σε πανεπιστήμια και ζωή είναι εντυπωσιακές.

Όμως το 1997 η κυβέρνηση του Tony Blair αποπειράται να το κλείσει σε μια προσπάθεια να ανεβάσει τον πήχη της εκπαίδευσης… Σας θυμίζει κάτι;

Τελικά, το Summerhill απειλήθηκε με κλείσιμο, επειδή αρνήθηκε να συμβιβάσει την παιδαγωγική και κοινωνική του φιλοσοφία. Το όλο θέμα έφτασε στα αγγλικά δικαστήρια, ενώ υπάρχει και αντίστοιχο ντοκιμαντέρ για το θέμα, που μπορείτε να δείτε εδώ. 

Επανέρχομαι. Ξέρουμε ότι κάτι δεν πάει καθόλου καλά. Τα κάγκελα στα σχολεία μας, το αποδεικνύουν. Πρόσφατες έρευνες στην ψυχοπαιδαγωγική και ιδέες, όπως αυτές του A. S. Neil ή τoυ Michel Lobrot σημαίνουν ότι τουλάχιστον κάποιοι το σκέφτονται και το δουλεύουν.

Φωτογραφία: debNise

Είναι πάρα πολλά τα προειδοποιητικά σήματα κρίσης που παίρνουμε από την παιδεία. Ας θυμηθούμε μερικά… Ιδιωτική εκπαίδευση, φροντιστήρια, πτώση των βαθμών στις πανελλαδικές, δυσαρέσκεια των παιδιών με το σχολείο και αντιπάθεια για το κυνήγι της γνώσης, έφηβοι χωρίς κίνητρα, κ.α.

Άλλα τι μπορείς να κάνεις; Πώς μπορείς να το φτιάξεις; Πώς μπορείς να πείσεις τους ανθρώπους στις θέσεις-κλειδιά να βάλουν «το μαχαίρι στο κόκκαλο»;

Ίσως η λύση να μην μπορεί τελικά να δοθεί από τον κεντρικό κρατικό σχεδιασμό. Ίσως η λύση να έρθει από μέσα. Μικρές ομάδες, εμπνευσμένοι άνθρωποι με όραμα και γνώση, μικρές φλεβίτσες που πάλλονται ζωή μέσα σε ένα απολιθωμένο κουφάρι.

Από κάπου πρέπει να ξεκινήσει. Ίσως από μερικούς φωτισμένους δασκάλους και μερικούς ανοιχτόμυαλους γονείς… «Τα παιδιά πρέπει να διδάσκονται το πώς θα σκέφτονται, όχι το τι να σκέφτονται», είπε κάποτε η Margaret Mead. Εσύ τι λες;

 

ΜΕΤΑΙΣΘΗΣΙΟΓΟΝΑ
(Βιβλιογραφία και προτεινόμενα αναγνώσματα)

Aunger, Robert.  The Electric Meme: a new theory of how we think (Free Press, 2002).
Wright, Robert. The Moral Animal: Why We Are The Way We Are: The New Science of Evolutionary Psychology (Pantheon, 1994).
Lynch, Aaron. Thought Contagion: How Belief Spreads Through Society (BasicBooks, 1996).
Balkin J. M. Cultural Software: A Theory of Ideology (Yale University Press, 1998).
Μπακιρτζής, Κωνσταντίνος. Επικοινωνία και αγωγή (Gutenberg, 2003).

Πώς να χακάρεις ένα μυαλό #30: Ευρετική πυραμίδα

 

Αν το δεις μακροσκοπικά, το μόνο που κάνουν οι διανοητικοί ιοί είναι να εκμεταλλεύονται τους τρόπους που οι άνθρωποι επιλύουν προβλήματα.
Επομένως το να εξελίξεις τον τρόπο που μαθαίνεις και λειτουργείς, από το απλό «επιβίωση και αναπαραγωγή» σε κάτι πιο σύνθετο, είναι ένας τρόπος να θωρακίσεις τον εαυτό σου.

Ο τρόπος λειτουργίας της ανθρώπινης σκέψης  έχει εκτενώς μελετηθεί από την ψυχολογία, και μάλιστα έχει και όνομα: ευρετικές προσεγγίσεις. Ο κάθε άνθρωπος περνάει από διάφορα ευρετικά στάδια στη ζωή του, και το καθένα πατάει επάνω στα προηγούμενο σαν πυραμίδα. Όμως για να πας από το ένα στάδιο στο άλλο, δεν αρκεί απλώς να μάθεις κάτι καινούργιο. Εδώ μιλάμε για έναν καινούργιο τρόπο σκέψης, μάθησης και συνεπώς λειτουργίας. Ένα νέο τρόπο για να βλέπεις τον κόσμο.

Αφήνουμε πίσω μας διάφορα συστήματα αξιών, τα πιστεύω μας, όπως οι πεταλούδες αφήνουν πίσω τους το κουκούλι. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι ένα σύστημα αξιών είναι καλό ή κακό, ή ότι το παλιό σύστημα είναι λανθασμένο... Για παράδειγμα στο σχολείο, τα παιδιά μαθαίνουν για τους ακεραίους, πριν προχωρήσουν στα κλάσματα ή στις ρίζες. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι ακέραιοι είναι κακοί ή λάθος.

Το να ξεπερνάς ένα σύστημα αξιών είναι περισσότερο βελτίωση παρά απόρριψη. Ακόμα θυμάσαι πως ήταν να λειτουργείς εκεί, αλλά τώρα βλέπεις και μια μεγαλύτερη εικόνα. Πρόκειται για βιωματική εμπειρία (και όχι μόνο γνωστική) που εμπλουτίζει τις επιθυμίες, τα κίνητρα και τα ενδιαφέροντα του κάθε ανθρώπου, και οδηγεί σε μια διαφορετική αντίληψη εαυτού και περιβάλλοντος, με συνέπεια οι επόμενες εμπειρίες να βιώνονται διαφορετικά. Είναι η σπειροειδής πορεία του κύκλου της μάθησης, συνέπεια της θεωρίας πεδίου του Kurt Lewin (ιδρυτική φυσιογνωμία της κοινωνικής ψυχολογίας). Φυσικά, μπορείς ακόμα να λειτουργήσεις στα παλιά επίπεδα, αν θέλεις, αλλά τα βραβεία που κερδίζεις στο κάθε επίπεδο, απλώς δεν υπάρχουν στα προηγούμενα.

Ας επιστρέψω όμως στο θέμα μας… Η ευρετική πυραμίδα έχει τρία επίπεδα, και το πρώτο προέρχεται από την εξελικτική μας πορεία. Θυμάσαι τα τρία Φ; Φαγητό, Φλερτ και Φόβος...

Φωτογραφία: stormthor

Τα γνώρισες από μωρό μέσω της έλξης και της αποστροφής, της πείνας, του θυμού, του φόβου και της ηδονής. Αυτό και μόνο το στάδιο αρκεί για να επιβιώσεις και να αναπαραχθείς.

Ολόκληρο το εκπαιδευτικό μας σύστημα από το νηπιαγωγείο έως το διδακτορικό είναι σχεδιασμένο στο να ξεπεράσεις αυτό το πρώτο στάδιο. Παρόλα αυτά μερικοί μένουν εδώ. Χρειάζεται αρκετή αυτοκυριαρχία για να περάσεις στο δεύτερο επίπεδο.

Όσοι μένουν εδώ, δεν κάνουν ιδιαίτερα σχέδια για το μέλλον, μιας και τους λείπει και η αυτοπειθαρχία και η ακεραιότητα. Ζουν χαοτικές ζωές και θα δυσκολευτούν αρκετά να κρατήσουν μια δουλειά ή μια σχέση. Ίσως και να χαίρονται κάποιες στιγμές της ζωής περισσότερο από αυτούς στο δεύτερο επίπεδο, αλλά απέχουν πολύ από το να χαρακτηριστούν πλήρεις ή ευτυχισμένοι.

Στο δεύτερο επίπεδο συναντάμε ολάκερη την ακαδημαϊκή μόρφωση και όλες τις τεχνικές ικανότητες σε όλα τα πεδία γνώσης. Από ανάγνωση και γραφή, μέχρι ψυχολογία, φυσική, ανώτερα μαθηματικά και οτιδήποτε άλλο φανταστείς. «Τα πάντα όλα» όσον αφορά την ανθρώπινη γνώση βρίσκονται εδώ.

Φωτογραφία: OrangeUtan

Το ίδιο και οι περισσότεροι άνθρωποι. Η πλειοψηφία βρίσκεται στο δεύτερο επίπεδο. Χρειάζεται τόσος κόπος και τόση δουλειά για να το κατακτήσεις, που μοιάζει αστείο να τα πετάξεις όλα αυτά για το παραπάνω επίπεδο. Άσε που πολλοί θυμούνται το παλιότερο, και ξέρουν ότι εδώ είναι καλύτερα από πριν, οπότε δυσκολεύονται πολύ να αποχωριστούν το ήδη υπάρχον σύστημα αξιών που τους συντηρεί.

Οι άνθρωποι του επιπέδου 2 νιώθουν συχνά ότι η ζωή τους είναι προκαθορισμένη. Εξαντλημένοι ψυχικά, αισθάνονται ότι οι ζωές τους δεν έχουν νόημα. Οπότε παραιτούνται ή γίνονται κυνικοί. Αρκετές φορές ζουν ζωές σιωπηλής απόγνωσης.

Πιθανόν να προσκολληθούν σε θρησκευτικά πιστεύω ή σε κάποιο αθεϊστικό μνημίδιο του τύπου «η ζωή δεν έχει νόημα», και ελπίζουν ότι το πιστεύω τους είναι η απόλυτη αλήθεια, και η αλήθεια θα κάνει με κάποιο τρόπο, κάποια στιγμή τα πράγματα καλύτερα.

Θα τους δεις να προσπαθούν να επαναλάβουν κάποια επιτυχία του παρελθόντος ή να μάθουν καινούργια αντικείμενα. Μπορεί ακόμα και να αλλάξουν θρησκεία. Αλλά όσο στηρίζονται στην «αλήθεια» του αξιακού τους συστήματος, θα παραμένουν στο δεύτερο επίπεδο.

Τώρα είμαι σίγουρος ότι αναρωτιέσαι σε ποιο επίπεδο βρίσκεσαι… Οι περισσότεροι πάντως βρίσκονται στο δεύτερο. Κανείς δεν σε παίρνει τηλέφωνο για να σε προσκαλέσει στο τρίτο. Ίσως μάλιστα να έχεις και άρνηση, έστω να παραδεχτείς ότι υπάρχει, και -αν τελικά υπάρχει- ότι δεν είσαι ήδη σε αυτό.

Αν νιώθεις την σιωπηλή απόγνωση που περιέγραψα πιο πάνω, είσαι στο 2. Αν νιώθεις συχνά βαριεστημάρα, δεν έχεις κίνητρα, νιώθεις μπερδεμένος, ένοχη, ανάξιος, αδύναμη ή ότι η ζωή δεν έχει νόημα, είσαι στο 2. Αν ζεις όπως ζούσες πάντα χωρίς να το πολυσκέφτεσαι, είσαι ή στο 2 ή στο1.

Όμως ήρθε η ώρα να μιλήσω για το επίπεδο 3. Αν είσαι ήδη στο 2, η πρώτη σου αντίδραση θα είναι να το συγκρίνεις με κάτι που ήδη ξέρεις και να το κατηγοριοποιήσεις. Μην το κάνεις! Αυτό είναι μια τακτική του επιπέδου 2, που απλά δεν δουλεύει στο 3. Η πρότασή μου είναι να διαβάσεις παρακάτω με ανοιχτό μυαλό και να το αφήσεις να «κάτσει» μέσα σου για λίγο. Μείνε ανοιχτός ή ανοιχτή στην πιθανότητα να μάθεις κάτι εντελώς διαφορετικό από οτιδήποτε ξέρεις...

Φωτογραφία: SUN SUN SUN

Το επίπεδο 3 είναι η κατανόηση ότι η ζωή «πλάθεται» και την δημιουργείς ο ίδιος ή η ίδια, από τον μνημιδιακό προγραμματισμό και τον σκοπό σου. Στο επίπεδο 3, η ζωή δεν είναι ένας λαβύρινθος γνώσεων, πιστεύω, αξιών, στόχων και δυσκολιών, που τον διατρέχεις σαν ποντίκι. Μιλάω για την απόλυτη ελευθερία από κοινωνικές πιέσεις, ενοχές και διανοητικούς ιούς. Γιατί ακόμα κι αν βρεις το τυρί άνθρωπε στο επίπεδο 2, εξακολουθείς να είσαι ποντίκι.

Ωραία όλα αυτά, αλλά πως πάει κανείς εκεί; Απλούστατα στο τρίτο επίπεδο διαλέγεις εσύ ένα σκοπό, και τον τηρείς σαν απόλυτη προτεραιότητα. Αν αφοσιωθείς πραγματικά σε αυτόν, θα δημιουργηθεί γνωστική δυσαρμονία μεταξύ αυτού και των μνημιδίων που υποστηρίζουν τον παλιό τρόπο ζωής σου, με αποτέλεσμα τον επαναπρογραμματισμό.

Η συγκίνηση που θα παίρνεις από τα καινούργια σου βιώματα θα σε ενεργοποιήσει ψυχοβιολογικά προς τα συγκεκριμένα «αντικείμενα» του σκοπού σου, και θα δημιουργήσει ψυχοενεργειακά «κύτταρα» (επιθυμίες, κίνητρα και ενδιαφέροντα), τα οποία θα οδηγήσουν στην απόκτηση γνώσεων, ικανοτήτων και δεξιοτήτων στους αντίστοιχους τομείς. Με απλά λόγια, όσο περισσότερο το κάνεις, τόσο καλύτερος ή καλύτερη θα γίνεσαι στο να ζεις προς τον σκοπό σου.

Ας το πω άλλη μια φορά. Προτείνω να διαλέξεις ένα σκοπό που να σε ανταμείβει ψυχικά και να σε κινητοποιεί σε βιώματα. Ένα σκοπό που έχει νόημα, σε «γεμίζει», και γενικά αισθάνεσαι πληρότητα κάνοντάς τον. Θα είσαι καλός ή καλή σε αυτό που κάνεις, και θα ρουφήξεις τη ζωή μέχρι την τελευταία της σταγόνα.

«Από τότε που κουράστηκα να ψάχνω, έμαθα να βρίσκω», είχε πει κάποτε ο Νίτσε. Εσύ προτιμάς να ψάχνεις στα τυφλά ή να βρίσκεις με μέθοδο;

ΜΕΤΑΙΣΘΗΣΙΟΓΟΝΑ
(Βιβλιογραφία και προτεινόμενα αναγνώσματα)

Maslow, A. H. The Farther Reaches of Human Nature (Penguin / Arkana, 1993)
Μπακιρτζής, Κωνσταντίνος. Επικοινωνία και αγωγή (Gutenberg, 2003).
Frankl, Viktor. Man’s Search for Meaning (Washington Square Press, 1984).
Bertrand, Russel. The Analysis of the Mind (George Allen & Unwin, 1921).
Brodie, Richard. Getting Past OK: A Straightforward Guide to Having a Fantastic Life (Warner Books, 1995).