Τετάρτη 18 Νοεμβρίου 2020

Πώς να χακάρεις ένα μυαλό #24: Ακόμα περισσότερη θρησκεία (και λίγο επιστήμη)

 

Νιώθω την ανάγκη να γράψω ένα τελευταίο άρθρο σχετικά με την θρησκεία.
Ο λόγος είναι ότι τα δύο προηγούμενα άρθρα ίσως άφησαν κάποια ερωτηματικά, και αρκετό χώρο για παρανοήσεις. Βάλε λίγο και την ανάγκη του καθενός να διαβάζει ότι «θέλει» να διαβάσει (βλ. να επιβεβαιώνει την κοσμοθεωρία του), και ορίστε το λάδι σε μια ανούσια φωτιά που ποτέ δεν είχα σκοπό να θρέψω.

Μιλώ για τον άσβεστο πόλεμο μεταξύ άθεων και ένθεων, κάτι που έχω πιάσει και στο παρελθόν εκτός αυτή της σειράς άρθρων. Σε αυτόν τον πόλεμο, αρκετοί ίσως δουν στα προηγούμενα άρθρα, επιχειρήματα εναντίον της θρησκευτικής πίστης ή ενός πιο πνευματικού τρόπου ζωής. Σήμερα επανέρχομαι για να επαναφέρω την ισορροπία, και να δείξω το όποιο λάθος υπάρχει σε τέτοιου είδους ρηχά συμπεράσματα.

Γιατί παρόλο που η μνημιδιακή ψυχολογία (memetics) κάνει πάρα πολύ καλή δουλειά στο να δείξει πως εμφανίστηκαν οι θρησκείες και πως μεταδίδονται, δεν λέει πουθενά ότι αυτό είναι κατ’ ανάγκη κακό πράγμα! Αντιθέτως, όπως θα δείξω παρακάτω, τα μνημίδια μπορεί να είναι το εργαλείο που θα συμβιβάσει το χάσμα αιώνων μεταξύ θρησκείας και επιστήμης.

Το χάσμα αυτό είναι τόσο παλιό, όσο και η επιστήμη η ίδια, και ξεκινά με την δημιουργία της. Από πολύ νωρίς, οι επιστημονικές ανακαλύψεις κοντραρίστηκαν με τα θρησκευτικά κηρύγματα και διδαχές. Ίσως για αυτό, όλο και περισσότεροι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν το γιατί να πιστέψεις κάτι που είναι προφανώς αναληθές ή, εδώ που τα λέμε, γιατί να πιστέψεις οτιδήποτε για να κατανοήσεις πώς δουλεύει το σύμπαν. Έτσι οι περισσότεροι ευφυείς και μορφωμένοι άνθρωποι «διαλέγουν ομάδα» και πάνε σε μία από τις παρακάτω κατηγορίες.

Φωτογραφία: monkeywrenchgirl
Στην πρώτη κατηγορία έχουμε τους άθεους. Αυτοί δεν μασάνε από φανταστικές ιστορίες και παραμυθάκια του τύπου διαχωρισμό θαλασσών, πολλαπλασιασμό ψωμιών, νεκραναστάσεις, παρθενογενέσεις, κλπ. Είναι οι άνθρωποι που θα σου πουν ότι δεν υπάρχει Θεός, και πιστεύουν μόνο σε ότι έχει αποδειχθεί επιστημονικά.

Στην δεύτερη κατηγορία, θα βρεις τους συνειδητοποιημένους ένθεους, τους ανθρώπους που ακολουθούν μία θρησκεία και εκλογικεύουν την «αλήθεια» τέτοιων ιστοριών, εκλαμβάνοντας τες ως αλληγορικούς μύθους παρά ως απόλυτες αλήθειες. Είναι οι άνθρωποι που πιστεύουν σε μια ανώτερη οντότητα, και θα σου μιλήσουν για την σοφία και την δύναμη που πήραν μέσα από την πίστη τους. Εδώ εμφανίζεται και το αδιέξοδο.

Φωτογραφία: Onytgvx
Γιατί αυτοί οι πιστοί ΞΕΡΟΥΝ ότι έχουν όφελος από την πίστη τους. Το βλέπουν στη ζωή τους. Από την άλλη μεριά, οι άθεοι ΞΕΡΟΥΝ ότι έχουν δίκιο. Ο τρόπος που δουλεύει ο κόσμος αποδεικνύει ότι όλα αυτά είναι παραμύθια, οπότε γιατί να πιστέψεις οτιδήποτε;

Έτσι έχουμε δύο ομάδες ανθρώπων, την μία απέναντι στην άλλη, να φωνάζουν και να χειρονομούν και να γυρνούν τις πλάτες και ποτέ να μην κάνουν το βήμα προς τους απέναντι. Πού είναι λοιπόν η γέφυρα;

Αν ρωτήσεις κάποιον βαθιά θρησκευόμενο για την ζωή του, θα σου πει με διάφορα λόγια και φράσεις ότι την έχει αφιερώσει στον Θεό. Τι σημαίνει αυτό;

Σε μια πρώτη ανάγνωση σημαίνει ότι έχει θέσει στον εαυτό του ένα ξεκάθαρο σκοπό, κάτι που οι περισσότεροι άθεοι υπολείπονται. Από την δικιά τους μεριά, και σύμφωνα πάντα με την λογική και επιστημονική σκέψη, λυπούνται τους ανθρώπους που αφιερώνουν τη ζωή τους σε έναν θεό που δεν υπάρχει. Αλλά και στην άλλη πλευρά, οι πιστοί λυπούνται τους άθεους που δεν μπορούν να δουν το μεγαλείο του Θεού.

Συνήθως οι άθεοι κατηγορούν τους πιστούς για υπερβολική πίστη. Πίστη χωρίς αποδείξεις ή ακόμα και παρά τις αποδείξεις που υποδεικνύουν το αντίθετο. Φέρνουν ως παραδείγματα τις σταυροφορίες ή την ιερά εξέταση για να αποδείξουν το πόσο καταστροφική είναι η θρησκεία. Παράξενο πράγμα για επιστημονικά σκεπτόμενους ανθρώπους, που θα έπρεπε να γνωρίζουν ότι μια θεωρία δεν αποδεικνύεται από ένα-δύο αρνητικά παραδείγματα, ιδιαίτερα όταν υπάρχουν τόσα θετικά από ανθρώπους που τα δημιούργησαν εξαιτίας της θρησκείας.

Φωτογραφία: Oo-Calina
Να δούμε μερικά; Αγιά Σοφιά, Καπέλα Σιστίνα, το μεγαλύτερο μέρος της μουσικής του Bach, ο μυστικός δείπνος του Da Vinci είναι κάποια πρόχειρα που θυμάμαι τώρα. Τα συσσίτια αστέγων ανά τον κόσμο είναι πολύ πιο αποδοτικά από αντίστοιχες κυβερνητικές δράσεις (αν υπάρχουν). Ακόμα και στην ελληνική επανάσταση, η θρησκεία έπαιξε σημαντικό ρόλο στο ηθικό των εξεγερμένων και στη συνοχή τους κάτω από ενιαία εθνική ταυτότητα. Αυτό που θέλω να πω είναι ότι η θρησκεία δεν έχει κατ’ ανάγκη αρνητικά αποτελέσματα, παρόλο που μια μερίδα του κόσμου (θέλει να) το βλέπει έτσι…

Φυσικά, ο λόγος που λειτουργεί η θρησκεία δεν είναι επειδή οι πιστοί αποκτούν τίποτα μαγικές, μεταφυσικές υπερδυνάμεις, αλλά επειδή αποκτούν ένα σκοπό, ο οποίος τους κάνει να καταφέρνουν πράγματα που δεν θα μπορούσαν αλλιώς.

Η ιδεόσφαιρά σου, όλα τα πιστεύω και οι ιδέες που έχεις, είναι κάτι σαν την RAM του υπολογιστή, στην οποία φορτώνονται τα διάφορα προγράμματα. Αυτά τα προγράμματα προγραμματίζουν τον υπολογιστή να κάνει διάφορες δουλειές. Το ίδιο πράγμα κάνουν και τα μνημίδια στο μυαλό σου, και κατ’ επέκταση σε σένα.

Έτσι λοιπόν, αν προγραμματίσεις τον εαυτό σου με την ιδέα ότι η ζωή είναι ανούσια, άσκοπη και τυχαία, το πιο πιθανό είναι ότι θα ζήσεις μία ανούσια, άσκοπη και τυχαία ζωή. Αν από την άλλη τον προγραμματίσεις με ένα σκοπό, το πιθανότερο είναι ότι θα τον εκπληρώσεις. Στην χειρότερη περίπτωση θα πεθάνεις προσπαθώντας, με μια ζωή που θα σε έχει αποζημιώσει ήδη.

Φωτογραφία: StillWaving
Το κλειδί για την επιτυχία της θρησκείας είναι το μνημίδιο στρατηγικής του Να έχεις σκοπό στη ζωή. Για αυτό «δουλεύει» η θρησκεία και δεν έχει να κάνει ούτε με αγγέλους και δαίμονες, ούτε με το πώς δημιουργήθηκε ή το πώς μεταδίδεται.

Τώρα αν η ένστασή σου είναι ότι για να επωφεληθείς αυτού χρειάζεται να καταπιείς ένα σωρό παραμύθια και παλαβομάρες, δεν σε αδικώ. Όμως μην είσαι ούτε εσύ σίγουρος ή σίγουρη ότι η δικιά σου κοσμοθεωρία είναι ακριβής και πλήρης. Η ίδια η επιστήμη συνεχώς αναθεωρεί τις απόψεις της, και ποτέ δεν θα σταματήσει (και δεν πρέπει) να το κάνει. Πάντα θα υπάρχει κάτι καινούργιο να μάθουμε.

Είναι πικρή η διαπίστωση, αλλά όλοι ζούμε με κάποιο ποσοστό ψευδαισθήσεων. Ίσως τελικά το κόλπο είναι να διαλέξεις τις σωστές ψευδαισθήσεις που θα σε πάνε εκεί που θέλεις να πας. Αυτό άλλωστε είναι και το ζητούμενο, έτσι δεν είναι;

 

ΛΟΙΠΑ ΜΕΤΑΙΣΘΗΣΙΟΓΟΝΑ
(Βιβλιογραφία και προτεινόμενα αναγνώσματα)

Frankl, Viktor. Man’s Search for Meaning (Washington Square Press, 1984).
Post, Steven Garrand, Underwood, Lyn G. Altruism and Altruistic Love: Science, Philosophy & Religion in Dialogue (Oxford University Press, 2002).
Brodie, Richard. Getting Past OK: A Straightforward Guide to Having a Fantastic Life (Warner Books, 1995).

7 σχόλια:

  1. καλησπέρα Ανδρέα,

    μπράβο για το άρθρο, μπορώ να πω είναι ένα βήμα παραπέρα από ότι έχω συνηθήσει να βλέπω. Τι "ενστάσεις" έχω:

    Αφήνεις να εννοηθεί ότι τα προβλήματα των θεϊστών υπάρχουν μόνο στο βαθμό που τα "ιερά" κείμενα εκλαμβάνονται κυριολεκτικά. Δε νομίζω ότι ισχύει αυτό. Όσο καλόπιστα και αλληγορικά και αν τα προσεγγίσει κανείς δεν θα αλλάξει το γεγονός ότι το τι πρεσβεύει η θρησκεία δεν εξαντλείται στα ιερά της κείμενα (ή στο πως τα εκλαμβάνει κανείς). Περισσότερο καθορίζεται από μια υφέρπουσα υποκουλτούρα που σφετερίζεται τον όρο "παράδοση". Γι'αυτά θα μιλήσουμε;
    -Υποβάθμιση γυναικείου φύλου
    -Μοιρολατρική/ παθητική στάση ζωής. "Έχει ο θεός", "Ήταν θέλημα Θεού", "Αλάχου Άκμπαρ" κλπ.
    -Αρνηση σε επιστημονικές αλήθειες
    -Καθωσπρεπισμός/Συντηρητισμός στην κοινωνική ζωή
    -Φαρισαϊσμός. Να προσπαθείς δηλαδή να επιβάλεις το δικό σου και να περιθωριοποιείς οποιονδήποτε δεν ακολουθεί
    -Ψευδαίσθηση της αποκλειστικότητας στη γνώση του σωστού και του λάθους

    θα μπορούσα να συνεχίσω αλλά πήρες την εικόνα. Και σε ρωτώ τώρα: Έστω ότι κάποιος έχει ενστερνιστεί την παραπάνω υποκουλτούρα ή έστω μερικά από τα στοιχεία της, και όπως λες εσύ γι'αυτόν "λειτουργεί", (δηλαδή τον οφελεί ψυχικά; τον βοηθάει να ξεπεράσει δυσκολίες;). Εφόσον λειτουργεί είναι θετικό; Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα; Έχω πολλές αμφιβολίες γι'αυτό.

    Έπειτα, απαριθμείς κάποια θετικά αποτελέσματα της θρησκείας όπως έργα τέχνης ή βοήθεια σε μη προνομιούχους.

    Σχετικά με τα έργα τέχνης είναι αβάσιμο να ισχυριζόμαστε ότι το χέρι των ταλαντούχων ζωγράφων-αρχιτεκτόνων-μηχανικών το οδήγησαν ή το ενίσχυσαν θρησκευτικά κίνητρα. Να σου θυμίσω ότι επειδή τα έργα ζωγραφικής του μεσαίωνα κοσμούσαν εκκλησίες ή παλάτια, κάποιος καλός ζωγράφος κατέληγε νομοτελειακά να ζωγραφίσει θρησκευτικό θέμα ακόμα και αν γινόταν για καθαρα βιοποριστικούς λόγους.

    Για τη βοήθεια σε μη προνομιούχους υπάρχουν πράγματι πρωτοβουλίες σωστές (Κιβωτός) αλλά δεν είναι όλες αθώες. Δες το βιβλίο-κόλαφος για τη μητέρα Τερέζα που αποκαλύπτει ότι προσέφερε εκβιαστική βοήθεια σε ανήμπορους, μόνο αν ασπάζονταν τον χριστιανισμό.

    The missionary position: Mother Teresa in theory and practice

    Τέλος ιδιαίτερη μνεία αξίζει το θέμα του σωστού και του λάθους που για την εκκλησία έχει αποτελέσει θεμέλιο λίθο. Οι θεϊστές τυπικά βλέπουν ότι η καθοδήγηση της εκκλησίας έβαλε τα σωστά στάνταρ στο σύγχρονο κόσμο σχετικά με το σωστό και το λάθος. Οι αθεϊστές το θεωρούν καθαρά καπέλωμα, είναι ανθρώπινο επίτευγμα που ουδεμία σχέση έχει με θρησκευτικά κίνητρα. Ο άνθρωπος ως είδος και μετά από χιλιάδες χρόνια αιματοχυσίας (πόλεμοι, τύρρανοι, ανομία κλπ.) κέρδισε το δικαίωμα να διακρίνει και κάποια λάθος (όπως ότι το να σκοτώνεις, να βιάζεις , να κλέβεις κλπ.). Επιπλέον το κέρδισε και μέσω μηχανισμών της θεωρίας της εξέλιξης. Δες το παρακάτω πολύ ενδιαφέρον βιβλίο που διαπιστώνει το παραπάνω με έρευνα στα ανθρώπινα ένστικτα σωστού-λάθους:

    Moral minds: the nature of right and wrong

    φιλικά,
    Σπύρος

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Αγαπητέ Σπύρο,
      Είναι απολύτως κατανοητές οι ενστάσεις σου, αλλά ανοίγουν θέματα που θα θέλαμε πολύ ηλεκτρονικό μελάνι έστω για να τα προσεγγίσουμε. Οπότε θα προσπαθήσω να απαντήσω όσο το δυνατόν πιο περιεκτικά και συνοπτικά.

      Καταρχήν συμφωνώ με το ότι αυτά συνοδεύουν και πολλές φέρουν τη θρησκεία (περισσότερα για την μετάδοση εδώ: http://manitariskapas.blogspot.com/2020/10/23.html ). Όμως πρέπει να σκεφτούμε ότι όλα αυτά τα μνημίδια πρωτοδημιουργήθηκαν σε πολύ διαφορετικές κοινωνίες. Σήμερα έχουμε απλώς τις επιτυχημένες μεταλλάξεις τους. Δεν μιλάμε για το ’60 ή το ’30, αλλά για δύο και τρεις χιλιάδες χρόνια πίσω!

      Κάποια από αυτά, π.χ. υποβάθμιση του γυναικείου φύλου ή μοιρολατρία, θεωρούνταν δεδομένα τω καιρώ εκείνο και η σύνδεση με την θρησκεία ευνόησε την μετάδοση, όσο κι αν σήμερα μας φαίνονται άσχημα, ανήθικα ή απλά άκυρα. Κάποια άλλα επέζησαν λόγω της σύνδεσης τους με το σεξ, π.χ συντηρητισμός ή σεξουαλικά ήθη (περισσότερα σχετικά εδώ: http://manitariskapas.blogspot.com/2017/04/8.html ). Όσο για την «απόλυτη» αλήθεια που κάθε θρησκεία διεκδικεί είναι μια τεχνική αποδοτική και επιτυχημένη εκ φύσεως. Περισσότερα εδώ: http://manitariskapas.blogspot.com/2020/09/22.html ).

      Δεύτερον, το πώς αντιδρούν αυτά στον κάθε φορέα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το περιβάλλον. Η επιτυχία ή όχι (επιβίωση και μετάδοση) των μνημιδίων εξαρτάται από το υπόλοιπο κοινωνικό/μνημιδιακό σύνολο. Με απλά λόγια, αλλιώς θα είναι ένας πιστός με αυτά τα μνημίδια στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, αλλιώς σε ένα ακριτικό χωρίο, αλλιώς στα προάστια του Μπρόνξ και εντελώς αλλιώς σε ένα θεοκρατικό καθεστώς όπως π.χ. η Σαουδική Αραβία. Επομένως τα αν και πώς «λειτουργεί» , είναι θετικό ή «αγιάζει τα μέσα» εξαρτάται από το κοινωνικό σύνολο και την εκάστοτε περίπτωση, και είναι επικίνδυνο να γενικεύσουμε.

      Σχετικά με την τέχνη. Εννοείται ότι πολλοί καλλιτέχνες στρέφονταν στην εκκλησία για βιοποριστικούς λόγους, είτε με μεμονωμένες παραγγελίες, είτε και με μόνιμη εισφορά (η λέξη «μισθός» δεν χρησιμοποιείται ακόμα). Αλλά ήταν αυτό που διατήρησε τις τέχνες κατά τον μεσαίωνα για να οδηγήσει τελικά στην αναγέννηση και τον διαφωτισμό. Φαντάσου εκείνα τα χρόνια της φτώχιας και των επιδημιών, οι καλλιτέχνες να μην είχαν ούτε αυτή τη στήριξη. Τώρα κοίτα σήμερα. Ούπς!

      Όσο για τις μη «αθώες» πρωτοβουλίες πάλι δεν μπορούμε να γενικεύσουμε καθώς αποτελούν μειοψηφία (και εν πάση περιπτώσει μιλάμε πάλι για μνημιδιακή μετάλλαξη επιτυχημένων μνημιδίων). Ο Τύπος είναι πλέον υποψιασμένος και πεινασμένος για τέτοιες ιστορίες, και οποιοδήποτε ατόπημα αργά ή γρήγορα ξεσκεπάζεται.

      Τέλος για το «σωστό και λάθος» είναι μια πολύ μεγάλη κουβέντα που έχει απασχολήσει μεγάλους φιλοσόφους ανά τους αιώνες. Είναι ένα ζήτημα ανθρώπινης και «θεϊκής» ηθικής. Π.χ. αν ο θεός απαιτήσει την θυσία ενός αθώου ή το αντίθετο, αν ένας εις θάνατον σύμφωνα με τους νόμους των ανθρώπων είναι αθώος σύμφωνα με κάποιο θεϊκό νόμο, τι γίνεται τότε;

      Το ζήτημα όμως δεν είναι να επιλέξεις στρατόπεδο, δεν είναι εκεί το θέμα. Από την μεριά των μνημιδίων, ότι και να επιλέξεις με αυτό θα προγραμματιστείς. Οπότε το ζητούμενο είναι να επιλέξεις συνειδητά και όχι αυτόματα…

      Με εκτίμηση
      Μανιτάρης Κάπας

      Διαγραφή
  2. Κοίτα, το ξέρω ότι το σωστό και λάθος δεν είναι ένα ζήτημα που μπορεί να αναλυθεί εδώ ολιστικά ας πούμε, ωστόσο πρέπει να σου επισημάνω ότι το συγκεκριμένο θέμα όποιοι το αγγίζουν πάντα η κουβέντα καταλήγει στο "άστο αυτό είναι μεγάλο θέμα".

    Σαφώς είναι μεγάλο θέμα. Είναι για την ακρίβεια ΤΟ θεμα καθώς ένα σωστό-διαχρονικό "σύνολο κανόνων" σωστού λάθους ενδεχομένως να είναι ικανό να αποτελέσει αντίπαλο στα μνημίδια.

    Σε τελική ανάλυση παραδεχόμαστε ότι αγόμεθα και φερόμεθα σαν είδος από πολλάπλά σύνολα κανόνων που προκύπτουν από τα μνημίδια κάθε εποχής και γεωγραφικής περιοχής. Ο κατακερματισμός αυτός νομοτελειακά δημιουργεί ερωτήματα.

    -Ποιά σύνολα κανόνων-μνημίδια είναι καλύτερα και ποιά χειρότερα για τους ανθρώπους που τα φέρουν;
    -Είναι ουτοπικό να σκέφτεται κανείς ότι μπορεί συνολικά η ανθρωπότητα (ή έστω και αποσπασματικά, γιατί όχι) να ξεφύγει από τα μνημίδια και να σταθεί αντικειμενικά-κριτικά μπροστά στα ζητήματα και να διατυπώσει μια γνώμη;

    Πριν γελάσεις ενδεχομένως με το υπερφίαλο ή υπεραισιόδοξο του παραπάνω σκέψου ότι:
    -η ανθρωπότητα τεχνολογικά σε 100 χρόνια έκανε βήματα που δεν είχαν γίνει σε 10.000 χρόνια. Έχει λοιπόν βρεθεί μια ανθρώπινη ικανότητα που δεν ξέραμε ότι είχαμε. Λογική σκέψη, εξαγωγή συμπερασμάτων, εφαρμογή στον πραγματικό κόσμο κλπ. Γιατί τα μνημίδια να διαφέρουν; Γιατί να μας ελέγχουν αυτά και όχι εμείς αυτά;
    -η θέσπιση των δικαιωμάτων του ανθρώπου είναι μια πρώτη αδέξια απόπειρα στην παραπάνω κατεύθυνση. Αδέξια γιατί προφανώς δεν εφαρμόζεται και είναι σε θεωρητικό επίπεδο. Ωστόσο απόπειρα, που μάλιστα θεωρείται πως έχει παγκόσμια ισχύ (πιστόλι στον γεωγραφικό παράγοντα που ανέφερες κι εσύ). Αυτό θεωρώ αποδυκνύει ότι το θέμα δεν είναι στη φαντασία ενός φαντασμένου blogger.

    Καταλήγω για να μην κουράσω άλλο. Το θέμα σωστό λάθος θα πρέπει κάποια στιγμή να το δούμε συνολικά και πρωτοβούλίες όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα να ενισχυθούν γιατί είναι η απόδρασή μας από την ετεροχρονισμένη επίδραση κακών συνηθειών του είδους μας πάνω μας (τα μνημίδια). Αν και τι να δούμε, είναι 12 παρά 2 στο ρολόι του αφανισμού.:)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Αγαπητέ Σπύρο,
      φαίνεται ότι έχεις πέσει σε κάποιες λογικές παγίδες, οπότε σου πετάω ένα σχοινί και προσπαθώ να αποσαφηνίσω.

      Από τα γραφόμενα σου, αν καταλαβαίνω καλά, θεωρείς ότι τα μνημίδια είναι κάτι «κακό». Δεν είναι. Τουλάχιστον, όχι απαραίτητα. Είναι απλώς ο τρόπος λειτουργίας της σκέψης μας. Πες ότι ήμασταν τεχνητές νοημοσύνες. Το να επιτεθούμε συνολικά στα μνημίδια μας, θα ισοδυναμούσε με μόνιμη διαγραφή του ίδιου του πηγαίου μας κώδικα, τον εντολών που απαρτίζουν το λειτουργικό και όλων των προγραμμάτων που «τρέχουμε». Στην πραγματική ζωή, αυτό θα ισοδυναμούσε με μία κωματώδη κατάσταση ή μια βαριά μορφή πνευματικής υστέρησης και τίποτε περισσότερο.

      Δεύτερον, μιλάς για ένα σύνολο κανόνων που θα «αποτελέσουν αντίπαλο» στα μνημίδια. Όμως και αυτοί οι κανόνες είναι μνημίδια! Είναι σαν να προσπαθείς να σηκώσεις τον εαυτό σου στον αέρα, τραβώντας προς τα επάνω τα κορδόνια σου.

      Τρίτον, ποια μνημίδια είναι τα «καλύτερα»; Πριν απαντήσω, πρέπει να ρωτήσω για ποιον ή για ποιους; Το καλό και το κακό δεν είναι απόλυτα, υπάρχουν μόνο σε ένα πλαίσιο που εμείς ορίζουμε. Πολλές φορές το προσωπικό όφελος διαφέρει από το κοινωνικό καλό, την κυβερνητική επιτυχία, την θρησκευτική αποδοχή, την καλλιτεχνική δημιουργία, την ροή του κεφαλαίου, τα οφέλη του συνανθρώπου, την περιβαλλοντική υγεία, την ευζωία των παιδιών του ατόμου, κλπ, κλπ, κλπ. Επομένως, για να ορίσουμε το καλό και το κακό, πρέπει πρώτα να ορίσουμε το πλαίσιό τους. ΓΙΑ ΠΟΙΟΝ είναι καλό ή κακό.

      Αν μιλάμε αυστηρά για προσωπικό όφελος, η απάντηση δίνεται από το ίδιο το άτομο και προκύπτει από το περιβάλλον του είτε άμεσα, είτε έμμεσα. Φυσικά, αυτό προϋποθέτει το άτομο να μην κινείται αυτόματα λόγω των μνημιδίων, αλλά να έχει υψηλά ποσοστά αυτογνωσίας και ενσυναίσθησης, και οπωσδήποτε σκοπό. Ειδάλλως ούτε ο ίδιος μπορεί να ορίσει το καλό και το κακό. Θα του το σερβίρουν τα μνημίδια στο πιάτο και θα πιστεύει ότι είναι δικές του σκέψεις. Που βασικά είναι, αλλά και δεν είναι, βλέπεις το μπέρδεμα;

      Για το αν είναι ουτοπικό συνολικά η ανθρωπότητα να αντιμετωπίζει τα ζητήματά της με κριτική σκέψη, δεν είναι. Είναι όμως τρομερά δύσκολο. Τόσο δύσκολο όσο να επανασχεδιάσεις όλο το σύστημα παιδείας για όλους ανεξαιρέτως. Αλλά για να γίνει αυτό, πρέπει να λύσεις ένα σωρό άλλα προβλήματα κυρίως πολιτικά και οικονομικά, αλλά και γεωπολιτικά, θρησκευτικά, πολιτιστικά, ψυχολογικά, κα. Τώρα που το ξανασκέφτομαι μάλλον τελικά είναι ουτοπικό. Θέλω να πιστεύω όχι αδύνατο (σε πολλά-πολλά χρόνια από τώρα και εφόσον επιβιώσουμε ως είδος).

      Γιατί μας ελέγχουν τα μνημίδια και όχι εμείς αυτά; Ακριβώς γιατί η λογική σκέψη, η εξαγωγή συμπερασμάτων, η εφαρμογή στον πραγματικό κόσμο, κλπ έχουν ως δομικό στοιχείο …τα μνημίδια. Αν δεν σε βόλεψε η εικόνα με τον εαυτό σου να προσπαθεί να πετάξει τραβώντας τα κορδόνια του, προσπάθησε να δαγκώσεις τα δόντια σου. Μπορείς;

      Όσο για τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι απλώς μια θεωρητική προστασία που επινοήσαμε για να μην είμαστε τόσο κακοί ο ένας με τον άλλον. Δεν εφαρμόζονται (ακόμα) παγκοσμίως και όπου εφαρμόζονται, δεν εφαρμόζονται πλήρως ιδίως εκτός των φώτων της δημοσιότητας. Είναι μια καλή αρχή πάντως.

      Εν κατακλείδι, το θέμα σωστού και λάθους είναι ένα μεγάλο θέμα, όχι γιατί το αποφεύγουμε, αλλά γιατί η φιλοσοφία έχει ασχοληθεί εκτενώς. Ξεκινάς από Πλάτωνα και Αριστοτέλη και συνεχίζεις με Χιουμ, Καντ, Νίτσε, Σοπενχάουερ, κλπ. Απόψεις που κονταροχτυπιούνται για αιώνες χωρίς νικητή. Το θέμα μας λοιπόν δεν είναι να εξαλείψουμε τα «κακά» μνημίδια. Το θέμα είναι να τα βάλουμε (και το πώς) να δουλέψουν για εμάς, και όχι εμείς για εκείνα.

      Διαγραφή
  3. Ανδρέα,

    ευχαριστώ για την κουβέντα, θεωρώ ότι έχει ουσία και μπορεί να καταλήξει κάπου. Αυτή τη φορά δεν έχω για σένα σεντόνι αλλά μια μόνο ερώτηση.

    Λες:
    "Το καλό και το κακό δεν είναι απόλυτα, υπάρχουν μόνο σε ένα πλαίσιο που εμείς ορίζουμε."

    "...για να ορίσουμε το καλό και το κακό, πρέπει πρώτα να ορίσουμε το πλαίσιό τους. ΓΙΑ ΠΟΙΟΝ είναι καλό ή κακό."

    Ας το δούμε αυτό, μια στιγμή. Εχουμε ένα ον σε κάποιον πλανήτη το οποίο ον έχει συγκεκριμένες βασικές ανάγκες. Είναι πια γνωστές από την εμπειρία μας τα 2 εκ.χρόνια που περπατά άνθρωπος στη Γη. Τροφή, νερό, στέγη, κοινωνικοποίηση, φιλία, αγάπη (από και προς), σεξ, έκφραση/ δημιουργία, αποδοχή, ελευθερία, διασκέδαση κ.ο.κ

    Τα παραπάνω πιστεύω θα συμφωνήσεις δεν γνωρίζουν χρονικά ή γεωγραφικά σύνορα. Πες μου λοιπόν, πως είναι δυνατόν από τη μια να δεχόμαστε τη απολυτότητα/ διαχρονικότητα των παραπάνω για τον άνθρωπο και από τη άλλη να μη δεχόμαστε απολυτότητα για το σωστό/λάθος; Γιατί σε μένα αυτά τα 2 φαντάζουν αλληλένδετα. Το περιβόητο "λάθος" είναι, κατά τη γνώμη μου, οτιδήποτε δεν προάγει τα παραπάνω.

    Εκτός αν και τα παραπάνω τα κατατάσσεις στην κατηγορία "μνημίδια" και όχι ως πάγιες ανθρώπινες ανάγκες που προκύπτουν απλώς από τη φύση του ανθρώπου. Προσωπικά αμφιβάλλω γι'αυτό, θεωρώ ότι είναι μια ξεχωριστή κατηγορία "θέλω" από τα διάφορα "θέλω" που πλασάρουν τα μνημίδια.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Αγαπητέ Σπύρο,
      Όσον αφορά τα γήινα πλάσματα (δεν μπορούμε να μιλήσουμε για υποθετικά όντα σε άλλους πλανήτες γιατί δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τις συνθήκες) και ΜΟΝΟ όσον αφορά την βιολογία τους, τρία πράγματα τους είναι αναγκαία, η σωματική ενέργεια, η σεξουαλική ανακούφιση και η ασφάλεια από εξωτερικούς κινδύνους. Η Φύση, μέσω της εξέλιξης, έλυσε το πρόβλημα με την προσθήκη των βιολογικών κουμπιών του φαγητού, του σεξ και του φόβου. Περισσότερα για το θέμα εδώ: http://manitariskapas.blogspot.com/2016/11/2.html

      Άρα λοιπόν, μόνο τα βιολογικά κουμπιά «δεν γνωρίζουν σύνορα» και είναι κοινά για όλους. Όλα τα υπόλοιπα μνημίδια εξαρτώνται σε πάρα πολύ μεγάλο βαθμό από το περιβάλλον.

      Αν το δούμε καθαρά βιολογικά, η Φύση το μόνο που χρειάζονταν ήταν την αναπαραγωγή γονιδίων. Οπότε το μόνο που την ενδιαφέρει είναι να επιβιώσει τον ον (φαγητό και ασφάλεια) και να αναπαραχθεί (σεξ). Όλα τα υπόλοιπα που αναφέρεις είναι ανθρώπινα «δημιουργήματα» και έννοιες. Για αυτό και εξαρτώνται από μνημίδια και για αυτό έχουν γεωγραφικούς (ουσιαστικά πολιτιστικούς) περιορισμούς.

      Η εξέλιξη «έφτιαξε» τα μνημίδια για να δώσει στους ανθρώπους ένα προσόν που θα τους έκανε πιο αποδοτικούς στα παραπάνω, δηλαδή επιβίωση και αναπαραγωγή. Τώρα, αν εμείς τα χρησιμοποιήσαμε για να φτιάξουμε πολιτισμό και τώρα συζητάμε στο πως μπορούμε να τα εκμεταλλευτούμε καλύτερα και να αποτινάξουμε τους ζυγούς τους, είναι μία εντελώς διαφορετική ιστορία.

      Διαγραφή
  4. καλησπέρα,

    νομίζω υποβαθμίζεις το ρόλο της βιολογίας και της εξέλιξης όταν τη συνδέεις μόνο με τροφή-αναπαραγωγή-επιβίωση. Εκτείνεται πολύ παραπέρα. Η επικρατούσα επιστημονική άποψη τοποθετεί ακόμα και το σωστό/λάθος στη σφαίρα της θεωρίας της εξέλιξης (!!). Με την ακόλουθη λογική: τα όρια στην ανθρώπινη συμπεριφορά είναι απαραίτητα για την αρμονική κοινωνική συνύπαρξη και επομένως έχουν ευνοηθεί από τη φυσική επιλογή λόγω της υπεραξίας που προσδίδουν στην επιβίωση.

    Για παράδειγμα, πάμε πίσω 50.000 χρόνια όταν είμασταν στη φάση κυνηγού-συλλέκτη που οι άνθρωποι κυκλοφορούσαν σε ομάδες. Σε μια ομάδα που δεν υπακούει σε κανενός είδους σωστό-λάθος μπορεί κανείς να δει κάποιον να τρώει το φαγητό του άλλου ή να του παίρνει τα ρούχα. Συνεπώς η βιωσιμότητα της ομάδας αυτής είναι μικρότερη σε σχέση με μια άλλη ομάδα που ισομοιράζει τους πόρους. Άρα από τη φυσική επιλογή ευνοήθηκαν απόγονοι που ισομοιράζονται (αποτελεί μια από τις αποχρώσεις του σωστού-λάθους). Ομοίως θα μπορούσα να σου δώσω παράδειγμα για κάποιον που κλέβει ερωτικούς συντρόφους κ.ο.κ αλλά πήρες την εικόνα.

    Επομένως το επιχείρημά μου (μάλλον δεν το λέω εγώ αλλά ειδικοί επί του θέματος) είναι ότι κάποια πράγματα που σχετίζονται με σωστό/λάθος είναι hardcoded στο DNA μας. Και ναι, συμφωνώ απόλυτα ότι πάνω σε αυτά έδρασαν και δρουν τα μνημίδια ώστε να υπάρξουν διαφοροποιήσεις και ποικιλομορφίες ανάλογα με τον τόπο και τον χρόνο.

    Και λέω τώρα, ότι ένας τρόπος να ορίσει κανείς το σωστό/λάθος είναι να κάνει επιστροφή στις ρίζες αυτές και να θεωρήσει ως λάθος οτιδήποτε δεν προάγει το ευ-ζειν. Είναι παγκόσμιο, διαχρονικό και αντικειμενικό. Μνημίδια που εξελίχθηκαν να παρεκκλίνουν από αυτό (βλ. κλειτορειδεκτομή στο Σουδάν) είναι αρνητικά και το κύριο είναι ότι το ότι είναι αρνητικά (βάσει του παραπάνω σκεπτικού) παύει να είναι "σχετικό". Δεν είναι η άποψη του Σπύρου που έχει την ίδια αξία με την άποψη ενός Σουδανού που τα εφαρμόζει (άρα δεν ξέρουμε ποιός έχει δίκιο). Είναι η άποψη του μνημιδίου και αυτή του γονιδίου.

    Εδώ έρευνα που καταλήγει στο ότι έχουμε hardcoded καλό/κακό στο DNA μας:

    Moral minds: the nature of right and wrong

    και εδώ μια ανάλυση που καταλήγει ότι μπορούμε να ταυτοποιήσουμε το κακό χωρίς "σχετικότητα" (συγκεκριμένα καταλήγει στον ορισμό κακό=ό,τι κάνει κάποιον άνθρωπο να υποφέρει):

    The Moral Landscape - Sam Harris

    ΑπάντησηΔιαγραφή