Τετάρτη 20 Οκτωβρίου 2021

Πώς να χακάρεις ένα μυαλό #31: Διασπορά μνημιδίων (εκπαίδευση και παιδεία)


Μερικά άρθρα πριν είχα αναφερθεί σε δύο πολύ σοβαρά φιλοσοφικά ερωτήματα, στα οποία σκοντάφτει οποιοσδήποτε μπει λίγο πιο βαθιά στον κόσμο των μνημιδίων.
Φυσικά, όπως δεν υπάρχει απόλυτη αλήθεια, δεν υπάρχει και απόλυτη απάντηση. Τέτοιου είδους ερωτήματα απαντιούνται κατά το δοκούν από τον καθένα μας, και μάλιστα είναι πιθανόν οι απαντήσεις να αλλάξουν κατά τη διάρκεια της ζωής μας. Είναι όμως αναγκαία στο να τεθούν από οποιονδήποτε βλέπει τη ζωή λίγο πιο διαφορετικά από την χαοτική μοιρολατρία που το σύστημα μας επιβάλει.

Πριν πεις «αφού δεν έχουν οριστική απάντηση, τι μας ζαλίζεις;» να σου υπενθυμίσω ότι πολλές φορές η ερώτηση είναι πιο σημαντική από την απάντηση. Πολλές φορές, η απάντηση παλιώνει και γίνεται από αδιάφορη έως επικίνδυνη.   Όμως η σωστή ερώτηση δεν παλιώνει ποτέ.

Άρα η δουλειά μας εδώ δεν είναι να απαντήσουμε οριστικά τα ερωτήματα που απασχόλησαν μεγάλα πνεύματα της ανθρωπότητας –διαβάζοντας ένα άρθρο-, ούτε να «πάρουμε θέση», ετοιμοπόλεμοι στα σχόλια για το αντίπαλο μνημίδιο. Η δουλειά μας είναι να βάλουμε το χέρι βαθιά μέσα στο καπέλο και να δούμε τι κουνέλια κρύβει. Ή φίδια.

Για το πρώτο μεγάλο ερώτημα, «πώς να με προγραμματίσω» μιλήσαμε εδώ: κάνε κλικ αν έχασες το άρθρο. Σήμερα θα ταρακουνήσουμε το καπέλο με το δεύτερο ερώτημα ηθικής σχετικά με τον κόσμο των μνημιδίων. Αφού λοιπόν αποφάσισες με ποια μνημίδια θα προγραμματίσεις τον εαυτό σου, ήρθε η ώρα να αναρωτηθείς ποια μνημίδια θα διασπείρεις. Ουσιαστικά, με ποια μνημίδια θα προγραμματίσεις τους άλλους!

Όπως και το πρώτο ερώτημα είχε μια αντίστοιχη απάντηση, και εδώ η πιο δημοφιλής είναι το «Δεν βαριέσαι… Έχω τις απόψεις μου, έχεις τις δικές σου και όλα καλά». Πρόκειται για παράγωγο του μνημιδίου «ότι έρχεται φυσικά», το οποίο, όπως έχω ξαναπεί, αφήνει τη ζωή στο έλεος διανοητικών ιών, οι οποίοι σπάνια υπηρετούν την ποιότητα ζωής μας.

Καταλαβαίνω ότι είναι μια δύσκολη ερώτηση για τους περισσότερους ανθρώπους. Όσο για το «έχω τις απόψεις, έχεις τις δικές σου», αυτό είναι σχεδόν υποχρεωτικό, αν θες να λέγεσαι ανεκτικός σε μία ελεύθερη κοινωνία. Είναι όμως εντελώς διαφορετικό πράγμα μια κυβέρνηση να προσπαθεί να επιβάλλει την πολιτική της, από ένα άτομο που διασπείρει μνημίδια συνειδητά, επειδή τα θεωρεί σημαντικά.

Αν θέλουμε να έχουμε πραγματικά θετική επίδραση στην κοινωνία που ζούμε, θα πρέπει κάποια στιγμή να αποβάλουμε την αντιπάθειά μας προς τον Ευαγγελισμό. Ειδάλλως, οι διανοητικοί ιοί που τον χρησιμοποιούν ήδη, θα κερδίσουν ότι κι αν κάνουμε.

Οπότε αν πούμε ότι μπορείς να έχεις θετική επίδραση στη ζωή των άλλων με τα μνημίδια που τους μεταφέρεις, ποια θα ήταν αυτά; Θα το αφήσω σε εσένα να απαντήσεις…

Όσο για μένα, όποιος είναι τακτικός αναγνώστης αυτού του blog ή του μυθιστορήματος «Οι απίστευτες περιπέτειες του κυρίου Μανιτάρη Κάπα», δεν είναι δύσκολο να καταλάβει ότι είμαι υπέρ των ανθρώπων με καθαρή άποψη του κόσμου και αγάπη για τη ζωή. Εσύ τι κόσμο θέλεις; Σήκω από τον καναπέ σου και φτιάξε τον!

Ας το πάρουμε αλλιώς. Ανεξάρτητα με το αν διαφωνείς ή όχι, με το αν είναι ηθικό να επηρεάζουμε τις απόψεις των άλλων, ελάχιστοι θα διαφωνήσουν για το αν πρέπει να το κάνουμε αυτό σε παιδιά. Μιλάω φυσικά για την παιδεία.

Φωτογραφία: cosenza987

Τι θα συμβεί αν ενσωματώσουμε τα μνημίδια στην εκπαίδευση; Τι καινούργιο θα φέρουν; Μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε για να προφυλάξουμε τα παιδιά από διανοητικούς ιούς ή και να τα θεραπεύσουμε, εφόσον μολυνθούν;

Γιατί, σε τελική ανάλυση, τι ακριβώς είναι η μόρφωση που δίνουμε στα παιδιά μας; Το τρέχων μοντέλο βασίζεται σχεδόν αποκλειστικά στην αντιγραφή γεγονότων, τεχνικών, ικανοτήτων και ιδεών, δηλαδή μνημιδίων! Επομένως η μόρφωση είναι στην «ομάδα υψηλού κινδύνου» για διανοητικούς ιούς. Πολύ περισσότερο σε αυτή την κοινωνία, η οποία φαίνεται να έχει σαν κύριο μέλημά της την πιστή αντιγραφή και στείρα αναπαραγωγή.

Το μνημίδιο της Παράδοσης είναι έτσι κι αλλιώς πολύ ανθεκτικό, όμως στον χώρο της εκπαίδευσης είναι σχεδόν κυρίαρχο. Η δομή της εκπαίδευσης είναι αυτή που προτάθηκε από τον Πλάτωνα περίπου 2500 χρόνια πριν, ενώ οι παιδαγωγικές μέθοδοι του Piaget στις οποίες είναι βασισμένη, κοντεύουν τον αιώνα.

Συνεχίζουμε να έχουμε υποχρεωτικές διακοπές 3 μήνες το καλοκαίρι, παρόλο που σήμερα κανένα παιδί δεν δουλεύει στα χωράφια. Συνεχίζουμε να έχουμε ως κύριο εργαλείο της εκπαίδευσης τις διαλέξεις, παρόλο που ξέρουμε όλοι πόσο αναποτελεσματικές είναι…

Τελικά, χρειάζεται η εκπαίδευση να είναι καθαρή αντιγραφή γεγονότων και ιδεών; Σου θυμίζω ότι χωρίς συνειδητή προσπάθεια από την μεριά μας, τείνουμε να υπακούμε στα μνημίδια τυφλά. Τείνουμε να ζούμε για να μεταδώσουμε τα πιο ισχυρά από αυτά.  Άραγε μπορούμε συνειδητά να διαλέξουμε ένα καλύτερο στόχο για την εκπαίδευση από το να γεμίζουμε τα μυαλά των παιδιών μας με μνημίδια;

Η πικρή αλήθεια είναι ότι υπάρχει τεράστια απόσταση στο τι διδάσκονται τα παιδιά σε σχέση με το τι θα μπορούσαν να διδαχτούν. Όμως τι θα μπορούσαν να διδαχτούν; Και ποιος αποφασίζει;

Σε όλα τα στραβά και ανάποδα που υπάρχουν, από πίσω υπάρχουν μνημίδια. Για όλη την δυστυχία, τον πόνο και την αγωνία κοινωνίας και ατόμου, τα μνημίδια έχουν βάλει το χεράκι τους. Για αυτό είναι τόσο δύσκολο να καταλάβεις σε βάθος την κοινωνία, τον πολιτισμό, τα κέντρα εξουσίας, και τόσα άλλα πολύ σοβαρά για τη ζωή μας, πράγματα. Επειδή δεν δημιουργήθηκαν από κάποιον άνθρωπο ή ανθρώπους, αλλά από τις δυνάμεις της εξέλιξης.

Τι θα γίνονταν όμως αν μπορούσαμε να επανεφεύρουμε την εκπαίδευση; Πώς θα ήταν;

Φωτογραφία: snatti89
Φαντάσου λέει να ήσουν υπεύθυνος ή υπεύθυνη στο να σχεδιάσεις μια καινούργια κοινωνία. Στη διάθεσή σου υπάρχουν εκατοντάδες πρόθυμοι δάσκαλοι και χιλιάδες παιδιά που ξεκινούν στην πρώτη δημοτικού. Η δικιά σου δουλειά είναι το να αποφασίσεις τι θα γίνει με αυτά τα παιδιά στα επόμενα 12 χρόνια, ώστε μετά να κάνουν την κοινωνία να ανθίσει, και εκείνα να έχουν ευτυχισμένες και πλήρεις ζωές. Τι θα έκανες; Δικό σας στα σχόλια!!

Το πρόβλημα με την εκπαίδευση είναι ότι δεν κάνουμε συχνά τέτοιες ερωτήσεις ή, όταν το κάνουμε, οι προτάσεις θάβονται από το κατεστημένο σύστημα και τον φόβο των ανθρώπων για αλλαγή.

Πάρε για παράδειγμα την περίπτωση του Summerhill. Ένα διάσημο πρότυπο σχολείο, βασισμένο στις ιδέες του πρωτοπόρου της παιδαγωγικής A. S. Neil. Εκεί, η συμμετοχή στα μαθήματα είναι προαιρετική (!) και τα παιδιά μπορούν να παίζουν όλη μέρα, αν θέλουν. Ένα σχολείο που λειτουργεί σαν δημοκρατική κοινωνία, και οι κανόνες του αποφασίζονται σε γενικές συνελεύσεις, όπου η ψήφος μιας πεντάχρονης μαθήτριας μετράει το ίδιο με την ψήφο του διευθυντή. Στο Summerhill η συναισθηματική ανάπτυξη των μαθητών έχει περισσότερο βάρος από τα μαθήματα, και τα αποτελέσματα από τις επιδόσεις των αποφοίτων σε πανεπιστήμια και ζωή είναι εντυπωσιακές.

Όμως το 1997 η κυβέρνηση του Tony Blair αποπειράται να το κλείσει σε μια προσπάθεια να ανεβάσει τον πήχη της εκπαίδευσης… Σας θυμίζει κάτι;

Τελικά, το Summerhill απειλήθηκε με κλείσιμο, επειδή αρνήθηκε να συμβιβάσει την παιδαγωγική και κοινωνική του φιλοσοφία. Το όλο θέμα έφτασε στα αγγλικά δικαστήρια, ενώ υπάρχει και αντίστοιχο ντοκιμαντέρ για το θέμα, που μπορείτε να δείτε εδώ. 

Επανέρχομαι. Ξέρουμε ότι κάτι δεν πάει καθόλου καλά. Τα κάγκελα στα σχολεία μας, το αποδεικνύουν. Πρόσφατες έρευνες στην ψυχοπαιδαγωγική και ιδέες, όπως αυτές του A. S. Neil ή τoυ Michel Lobrot σημαίνουν ότι τουλάχιστον κάποιοι το σκέφτονται και το δουλεύουν.

Φωτογραφία: debNise
Είναι πάρα πολλά τα προειδοποιητικά σήματα κρίσης που παίρνουμε από την παιδεία. Ας θυμηθούμε μερικά… Ιδιωτική εκπαίδευση, φροντιστήρια, πτώση των βαθμών στις πανελλαδικές, δυσαρέσκεια των παιδιών με το σχολείο και αντιπάθεια για το κυνήγι της γνώσης, έφηβοι χωρίς κίνητρα, κ.α.

Άλλα τι μπορείς να κάνεις; Πώς μπορείς να το φτιάξεις; Πώς μπορείς να πείσεις τους ανθρώπους στις θέσεις-κλειδιά να βάλουν «το μαχαίρι στο κόκκαλο»;

Ίσως η λύση να μην μπορεί τελικά να δοθεί από τον κεντρικό κρατικό σχεδιασμό. Ίσως η λύση να έρθει από μέσα. Μικρές ομάδες, εμπνευσμένοι άνθρωποι με όραμα και γνώση, μικρές φλεβίτσες που πάλλονται ζωή μέσα σε ένα απολιθωμένο κουφάρι.

Από κάπου πρέπει να ξεκινήσει. Ίσως από μερικούς φωτισμένους δασκάλους και μερικούς ανοιχτόμυαλους γονείς… «Τα παιδιά πρέπει να διδάσκονται το πώς θα σκέφτονται, όχι το τι να σκέφτονται», είπε κάποτε η Margaret Mead. Εσύ τι λες;

 

ΜΕΤΑΙΣΘΗΣΙΟΓΟΝΑ
(Βιβλιογραφία και προτεινόμενα αναγνώσματα)

Aunger, Robert.  The Electric Meme: a new theory of how we think (Free Press, 2002).
Wright, Robert. The Moral Animal: Why We Are The Way We Are: The New Science of Evolutionary Psychology (Pantheon, 1994).
Lynch, Aaron. Thought Contagion: How Belief Spreads Through Society (BasicBooks, 1996).
Balkin J. M. Cultural Software: A Theory of Ideology (Yale University Press, 1998).
Μπακιρτζής, Κωνσταντίνος. Επικοινωνία και αγωγή (Gutenberg, 2003).

2 σχόλια:

  1. Φίλε ¨Μανητάρη Κάπα"
    Καταρχήν η παιδεία των νέων δεν είναι αποκλειστική ευθύνη των σχολείων. Με τις έννοιες (μνημίδια αν θές)του σεβασμού, της ισότητας, της διαφορετικότητας είναι υποχρέωση όλων μας να "μολύνουμε" τους νέους ανθρώπους από τα πρώτα τους βήματα.
    Το σχολείο, εκτός από τα παραπάνω, αυτό που θα πρέπει να κάνει είναι να δίνει καθαρές γνώσεις, που σαν εργαλεία θα μπορέσουν οι νέοι να χρησιμοποιήσουν στη συνέχεια του βίου τους. Η λέξη κλειδί της παιδείας, που θα πρέπει ο εκπαιδευτικός να εμφυσήσει στους μαθητές είναι η αμφισβήτηση. Αυτή θα οδηγήσει σε σκέψη, σε έρευνα, δηλαδή σε μάθηση και τελικά στην αποδοχή ή στην απόρριψη αλλά και στη δημιουργία νέων "γιατί" που αποτελούν και την τροφή για την πανεπιστήμη, δηλαδή τη γνώση, την αλήθεια.
    Επιγραμματικά, αυτή θεωρώ φίλε "μανηράρη κάπα" πως είναι η πρωταρχική δουλειά του σχολείου. Άλλωστε ο δρόμος προς την αλήθεια είναι μοναχικός. Κανένας δεν σε πηγαίνει με το ζόρι, εσύ απλώς δείχνεις κάποια μονοπάτια.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Φίλε Κώστα,
      Η φράση-κλειδί είναι «κανένας δεν σε πηγαίνει με το ζόρι». Κι όμως αυτό είναι το ακριβώς αντίθετο από αυτό το οποίο φαίνεται να προσπαθεί να κάνει το εκπαιδευτικό μας σύστημα. Επίσης δεν αρκεί μόνο να δείξεις στους ανθρώπους τα μονοπάτια που λες. Χρειάζεται να τους δημιουργήσεις και την επιθυμία να τα εξερευνήσουν. Το σημαντικότερο όμως είναι να το κάνεις όχι με επιβολή, αλλά με επιρροή.

      Επομένως το σχολείο δεν μπορεί να δώσει «καθαρές γνώσεις» (άρα απόλυτες αλήθειες), γιατί τότε δεν θα μπορεί να εμφυσήσει την «αμφισβήτηση» που αναφέρεις. Βλέπεις τον φαύλο κύκλο;

      Αυτό που έχει να κάνει ο εκπαιδευτικός δεν είναι μια αντιπαλότητα μεταξύ αυτού και των μαθητών του («εγώ σου λέω το ΣΩΣΤΟ κι εσύ αμφισβήτησε με»), αλλά μία συμπόρευση, διευκόλυνση και βοήθεια στην ανακάλυψη της γνώσης. Η δουλειά του (και του εκπαιδευτικού συστήματος γενικότερα) δεν πρέπει να είναι να σου επιβάλει το τι πρέπει να ξέρεις –στην ουσία να έχεις ένα προκατασκευασμένο σετ απόψεων, ειδάλλως «αποτυγχάνεις»-, αλλά να σε βοηθάει να ανακαλύψεις τι σου ταιριάζει από το τεράστιο απόθεμα της ανθρώπινης γνώσης.

      Αν τα κατάφερνε, οι άνθρωποι θα «μάθαιναν» από μόνοι τους! Τώρα απλώς κουλουριάζονται υπό το βάρος μιας αυταρχικής παιδείας και προσπαθούν να επιβιώσουν όπως-όπως σε ένα σύστημα συνεχών βαθμών και αξιολογήσεων. Φυσικά και έχει εδραιωθεί η άποψη ότι η ευθύνη είναι πάντα του μαθητή (γιατί άραγε; ) και αυτός συνήθως «φταίει» για τις «κακές» του επιδόσεις. Ακόμα και για τους «καλούς» μαθητές, όσο καλή κι αν είναι μια επίδοση, πάντα θα υπάρχει καλύτερη…

      Τέλος, συμφωνώ ότι η παιδεία δεν είναι αποκλειστική ευθύνη των σχολείων. Βεβαίως, και είναι υποχρέωση κάθε ενήλικα να προσπαθεί να «μολύνει» τα παιδιά με μνημίδια όπως αυτά του αλληλοσεβασμού, της ισότητας, της αποδοχής της διαφορετικότητας, κ.α. Είναι εξίσου όμως και χρέος του να τα επηρεάσει με μνημίδια (κυρίως επιθυμίες, κίνητρα και ενδιαφέροντα) που εκείνος θεωρεί σημαντικά και τον έχουν βοηθήσει στη ζωή του. Και για να επανέλθω στην αρχή, η λέξη-κλειδί είναι το «επηρεάσει». Σε καμία περίπτωση να μην επιβάλλει. Το αντίθετο δηλαδή από ότι γίνεται στο σχολείο ή και έξω από αυτό.

      Διαγραφή